توافق هسته چه تاثیری بر رشد صادرات نفت ایران دارد؟

نفت خبر: در گزارش‌های منتشرشده از بازار انرژی و فلزات، نهادهای تحلیلی مختلف به بررسی روندهای جهانی در زمینه عرضه و تقاضای نفت، تحولات ژئوپلیتیک، و تاثیر توافقات احتمالی بر صادرات نفت پرداخته‌اند. برخلاف برخی گمانه‌زنی‌ها درباره جهش صادرات نفت ایران در صورت توافق هسته‌ای با آمریکا، داده‌های موجود حاکی از آن است که بازگشت ایران به بازار جهانی نفت، حتی با حصول توافق، نسبتا محدود خواهد بود. در حال حاضر، صادرات نفت ایران در بازه زمانی ژانویه تا آوریل سال ۲۰۲۵ به‌طور میانگین حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز بوده و این عدد تحت تحریم‌های ایالات متحده نیز تغییر چندانی نکرده است.
علیرغم سیاست فشار حداکثری واشنگتن، ایران موفق شده از طریق بازارهای خاکستری، به‌ویژه از طریق فروش به پالایشگاه‌های چینی، صادرات خود را حفظ کند. پالایشگاه‌های کوچک مستقل در چین(teapot refiners) که دسترسی محدودی به منابع رسمی نفت دارند، همچنان مشتریان اصلی نفت ایران هستند؛ حتی در شرایطی که تخفیف‌های ارائه‌شده نسبت به نفت برنت تنها در حدود دو دلار به ازای هر بشکه است.
با این حال، آژانس بین‌المللی انرژی بر این باور است که در صورت احیای توافق هسته‌ای، ظرفیت افزایشی بالقوه ایران برای صادرات در بازه زمانی کوتاه‌مدت، تنها ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود. این بدان معناست که حتی با لغو برخی محدودیت‌ها، جهش بزرگی در صادرات نفت ایران رخ نخواهد داد، چرا که زیرساخت‌ها و بازارهای هدف ایران اکنون در وضعیت تقریبا اشباع‌شده‌ای هستند.
تحرکات اخیر در فضای سیاسی نیز به موضوع توافق هسته‌ای ایران دامن زده‌اند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در اظهاراتی عنوان کرد که ایران «تا حدی با مفاد یک توافق برای رهایی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود موافقت کرده است». این اظهارات واکنش‌هایی در بازار نفت به دنبال داشت اما در مجموع قیمت‌ها را چندان دستخوش تغییر نکرد، چرا که معامله‌گران معتقدند تاثیر اجرایی چنین توافقی بر عرضه نفت در بازار محدود خواهد بود.
افزون بر این، وزارت خزانه‌داری آمریکا در ادامه تحریم‌ها، برخی از پالایشگاه‌های چینی را هدف قرار داده که واردات نفت از ایران را تسهیل می‌کردند. با این حال، این اقدامات نیز باعث توقف صادرات ایران نشده و این کشور همچنان مسیرهایی برای فروش نفت خود پیدا کرده است. تحلیلگران بر این باورند که حتی در صورت توافق و کاهش تحریم‌ها، بازار جهانی پیشاپیش بخشی از نفت ایران را در خود جذب کرده و ظرفیت افزایش واقعی عرضه بسیار محدود است.
در حالی که توجه جهانی بر مذاکرات ایران و آمریکا متمرکز شده، برخی دیگر از تحولات منطقه‌ای نیز ممکن است بر مسیر صادرات نفت ایران تأثیرگذار باشند. به‌عنوان مثال، تنش‌های احتمالی بین هند و پاکستان نگرانی‌هایی را برای پالایشگاه‌های جنوب آسیا ایجاد کرده است. هند به‌عنوان یکی از واردکنندگان بزرگ نفت، بخش قابل توجهی از ظرفیت پالایش خود را در نزدیکی مرز پاکستان قرار داده که می‌تواند در صورت بروز درگیری نظامی، آسیب‌پذیر باشد.
با این حال، تاکنون این تحولات تاثیر مستقیمی بر تجارت نفت ایران نداشته‌اند، هرچند باید توجه داشت که هند یکی از خریداران بالقوه نفت ایران است که تحت تحریم‌ها از خرید مستقیم خودداری کرده، اما در صورت تغییر فضای بین‌المللی می‌تواند به بازیگری مهم در این بازار تبدیل شود.
قیمت نفت در روز جمعه برای دومین هفته پیاپی افزایش یافت، اما تحلیل‌گران همچنان نگران عرضه بیشتر نفت در بازار هستند؛ نگرانی‌هایی که در صورت موفقیت واشنگتن در دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران و بازگشت این کشور به بازار بین‌المللی صادرات نفت تشدید می‌شود. با این حال، تحلیل‌گران نسبت به مازاد عرضه و احتمال کاهش تقاضا هشدار می‌دهند.
دنیس کیسلر، معاون ارشد بخش معاملات در شرکت BOK فایننشال اشاره کرد که ایران و افزایش تولید پیش‌بینی‌شده از سوی اوپک، باعث فعال شدن مجدد معاملات کاهشی در بازار شده‌اند. او گفت: «در کوتاه‌مدت، با کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی، برای مقابله با افزایش پیش رو در عرضه، نیاز به یک تقاضای قوی فصلی برای سفرها در ماه‌های آینده خواهیم داشت.»
در خصوص مذاکرات ایران، دونالد ترامپ، اعلام کرد که به حصول توافق هسته‌ای نزدیک شده است. تحلیل‌گران بانک آی‌ان‌جی نیز پیش‌بینی کرده‌اند که در صورت موفقیت مذاکرات، تحریم‌ها لغو شده و ایران می‌تواند تنها حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز به عرضه نفت خود اضافه کند. از طرفی، رابرت رنی، رئیس تحقیقات کالا و کربن در بانک وست‌پک، تخمین پایین‌تری ارائه داده است. طبق اعلام این بانک، نباید تاثیر این توافق را بر عرضه نفت ایران بیش از حد بزرگ جلوه داد. ممکن است توافق تنها باعث شود که ایران ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه در روز به صادرات خود اضافه کند که رقم بزرگی نیست.
به طور کلی بازگشت ایران به بازار جهانی نفت، حتی در صورت حصول توافق هسته‌ای، تاثیر چشمگیری بر عرضه بلندمدت جهانی نخواهد داشت. ظرفیت مازاد ایران محدود است و بازارهای مقصد از پیش تا حدودی اشباع شده‌اند. ضمن اینکه بسیاری از مشتریان بالقوه، از جمله چین و هند، پیش از این نیز به‌طور غیررسمی از واردکنندگان نفت ایران بوده‌اند.
مذاکرات هسته‌ای ممکن است به کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه کمک کند و فضای تنفس سیاسی و اقتصادی برای این کشور ایجاد کند، اما تاثیر آن بر حجم صادرات نفت، بنا بر داده‌های موجود، نسبتا محدود و تدریجی خواهد بود. بنابراین، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، پایداری توافق، تداوم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، و تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی ایران است تا بتواند در میان‌مدت و بلندمدت از موقعیت بهتری در بازار جهانی نفت برخوردار شود. با این حال، نباید تاثیر توافق هسته‌ای را بر روی افزایش صادرات غیرنفتی و سرمایه‌گذاری خارجی، نادیده گرفت. زیرا با رفع تحریم‌های اقتصادی، ظرفیت بالقوه اقتصاد ایران فرصت بهتری برای بهبود عملکرد خواهد یافت.