مازوت «کم‌گوگرد» ایران؛۸هزار ppm گوگرد، ۱۶ برابر استاندارد جهانی!

فرزین سوادکوهی، نفت خبر: زمستان ۱۴۰۴ دوباره از راه رسیده و مثل همیشه، سایهٔ سنگین ناترازی گاز روی شهرهای بزرگ افتاده است. مسئولان وزارت نیرو و نفت در هفته‌های اخیر با خوش‌بینی از «ذخیرهٔ بی‌سابقهٔ سوخت مایع» و «تأمین مازوت کم‌گوگرد» سخن می‌گویند. ناصر اسکندری، معاون راهبری شرکت مادرتخصصی برق حرارتی، حتی تحویل «بیش از ۲۵۰ میلیون لیتر مازوت با گوگرد زیر ۰.۸ درصد» را «خبر خوش» نامیده. اما وقتی دقیق‌تر نگاه می‌کنیم، می بینیم این عدد اصلاً خوشحال‌کننده نیست چون۰.۸ درصد یعنی ۸‌هزار ppm گوگرد ، بیش از ۱۶ برابر استاندارد جهانی سوخت کشتی‌ها و نزدیک به ۸۰ برابر سوخت‌های واقعاً پاک در نیروگاه‌های مدرن اروپا و آمریکا که زیر ۱۰۰ ppm گوگرد دارند.

هر سال همین داستان تکرار می‌شود.وقتی دما پایین می‌آید، مصرف گاز خانگی سر به فلک می‌کشد و گاز ورودی به نیروگاه‌ها به شدت محدود می‌شود. آنوقت چاره ای باقی نمی ماند جزسوزاندن سوخت مایع که دردسرهای بعدی را به بار می آورد. طبق آمار رسمی وزارت نیرو، در پیک سرمای زمستان گذشته روزانه تا ۱۰۰ میلیون لیتر سوخت مایع (عمدتاً مازوت و گازوئیل) در نیروگاه‌ها مصرف شد. امسال هم علی‌رغم همهٔ وعده‌ها، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که فقط حدود ۳۰۰ میلیون لیتر مازوت «کم‌گوگرد» ذخیره شده ،ذخیره‌ای که در بهترین حالت فقط برای سه یا چهار روز اوج مصرف کافی است.

اما بسیاری می دانند این «کم‌گوگرد» دقیقاً به چه معناست.مازوت معمولی پالایشگاه‌های قدیمی ایران (آبادان، تهران، تبریز، کرمانشاه، لاوان و…) بین ۲.۵ تا ۳.۸ درصد یعنی ۲۵ تا ۳۸ هزار ppm گوگرد دارد؛ وبعد با افتخار می‌گویند آن را به زیر یک درصد (و در بهترین حالت ۰.۷ تا ۰.۸ درصد) رسانده‌اند! این عدد شاید نسبت به مازوت ۳.۵ درصدی شاید یک پیشرفت تلقی شود، اما همچنان فاجعه‌بار است. هر یک درصد گوگرد در مازوت به معنای انتشار حدود ۲۰ کیلوگرم دی‌اکسید گوگرد به ازای هر تن سوخت سوزانده‌شده است. اگر فقط روزانه ۳۰ هزار تن مازوت ۰.۸ درصدی بسوزانیم، بیش از ۴۸۰ تن SO₂ خالص وارد هوا می‌شود که معادل آلودگی گوگردی صدها هزار خودرو دیزلی قدیمی در یک روز است.

در سال ۱۴۰۳ برای اولین بار مازوت با همین کیفیت به نیروگاه شازند اراک تحویل دادند و مسئولان اعلام کردند که روزهای آلودگی SO₂ در اراک به شکل چشمگیری کاهش یافت. بله درست است، کاهش یافت؛ چون قبلاً ۳.۵ درصد بود و حالا ۰.۸ درصد شده، اما این کاهش از «فاجعه» به «بحران جدی» است، نه به هوای پاک. شاخص SO₂ در بسیاری از روزها همچنان بالای حد مجاز باقی می‌ماند و عوارض بلندمدت آن روی سلامت تنفسی، به‌ویژه کودکان و سالمندان، انکارناپذیر است.

اما چرا نمی‌توانیم مازوت واقعاً کم‌گوگرد تولید کنیم؟ پاسخ ساده است. ۹ پالایشگاه اصلی نفتی ایران بین دهه‌های ۴۰ تا ۷۰ شمسی ساخته شده‌اند و هیچ‌کدام واحد گوگردزدایی از ته‌مانده (Residual Desulfurization) ندارند. تنها پالایشگاه ستاره خلیج فارس به دلیل خوراک میعانات گازی تقریباً مازوت سنگین تولید نمی‌کند، اما ظرفیتش محدود است. 

پروژه‌های ارتقای کیفیت سوخت در پالایشگاه‌های اصفهان، بندرعباس و اراک سال‌هاست در جریان است. مثلاً واحد RHU پالایشگاه اصفهان با پیشرفت ۶۸ درصدی قرار است تا پایان ۱۴۰۶ روزانه ۱۵ میلیون لیتر مازوت با گوگرد زیر ۰.۰۵ درصد تولید کند، اما این فقط یک پالایشگاه است و بقیه همچنان در صف‌اند. هزینهٔ تکمیل همهٔ این پروژه‌ها بیش از ۱۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ بودجه‌ای که در شرایط تحریم و کسری های دولتی، تأمین آن به این زودی‌ها ممکن نیست.

در همین حال، مصرف مازوت در نیروگاه‌های بخاری نزدیک کلان‌شهرها (مثل شهید رجایی قزوین، منتظر قائم کرج، طوس مشهد و بعثت تهران) مستقیماً روی کیفیت هوای میلیون‌ها نفر تأثیر می‌گذارد. سازمان بهداشت جهانی هیچ حد مجاز سالانه‌ای برای SO₂ بالاتر از ۲۰ میکروگرم بر مترمکعب تعیین نکرده، اما در روزهای مازوت‌سوزی، غلظت لحظه‌ای در برخی شهرها به چند صد میکروگرم می‌رسد.

خلاصه اینکه مازوت ۰.۸ درصدی شاید بهتر از ۳.۵ درصدی باشد، اما همچنان یکی از کثیف‌ترین سوخت‌های فسیلی جهان به حساب می‌آید. تا وقتی وابستگی ۷۰ درصدی تولید برق به گاز طبیعی پابرجاست، سرمایه‌گذاری جدی در گوگردزدایی انجام نشود و انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای به حاشیه رانده شوند، هر زمستان باید بین خاموشی و تنفس دود یکی را انتخاب کنیم. این بار هم ظاهراً انتخاب دوم را کرده‌ایم، فقط این دفعه دود را با برچسب «کم‌گوگرد» بسته‌بندی کرده‌اند تا مزه‌اش ترشی کمتری داشته باشد.