آینده نفت در دنیای بی‌کربن

کاهش تدریجی تقاضای جهانی نفت و فشار برای کاهش انتشار کربن، مسیر صادرات نفت را در جهان تغییر می ‌دهد. ایران، با تکیه بر درآمد نفتی و تحریم ‌های بین ‌المللی، باید از خام ‌فروشی فاصله بگیرد و با توسعه پتروشیمی، تولید محصولات با ارزش افزوده و فناوری‌ های سبز، جایگاه خود در بازار جهانی را حفظ کند.

به گزارش نفت خبر- اقتصاد جهانی در حال حرکت به سمت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دستیابی به اهداف اقلیمی است تا بتواند تا حدودی سرعت تغییرات زیست محیطی را کاهش دهد. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، صنعت نفت و گاز از بخش هایی هستند که بیشترین فشار را برای تحول خواهند داشت، زیرا حدود نیمی از انرژی جهان از این بخش تامین می شود.

اما یکی از پیامدهای قطعی این روند، کاهش تقاضا برای نفت خام است که می تواند برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان آن یک چالش محسوب شود. در سناریوهای خنثی کردن کربن ، بسیاری از مدل ‌ها پیش ‌بینی می‌کنند که با حرکت در این مسیر تقاضای نفت از اوج خود عبور خواهد کرد و به تدریج کاهش خواهد یافت.

علاوه بر کاهش تقاضا، مسأله «سوخت های فسیلی غیرقابل استخراج» نیز مطرح هستند چرا که برای همسویی با سناریوی ۱.۵ درجه سلسیوس، میزان فعلی انتشار گاز کربن باید تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۶۰ درصد نسبت به سطح کنونی کاهش یابد و شدت انتشار گازهای گلخانه ‌ای در عملیات جهانی نفت و گاز باید تا اوایل دهه ۲۰۴۰ تقریباً به صفر برسد. این یعنی بسیاری از پروژه‌ های نفتی فعلی و برنامه‌ ریزی ‌شده ممکن است از نظر اقتصادی یا زیست‌ محیطی توجیه‌پذیر نباشند.

استراتژی‌های پیش‌رو برای صادرکنندگان نفت
شواهد فزاینده ‌ای وجود دارد که تقاضای جهانی نفت بین سال ‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ به اوج خود خواهد رسید، این روند تحت تأثیر اقتصاد منطقی (رقابت میان سوخت‌ ها و افزایش بهره ‌وری) و سیاست ‌های زیست‌ محیطی قرار دارد. چشم‌انداز رسیدن به اوج تقاضای جهانی نفت، تهدید اقتصادی جدی برای کشورهای نفتی ایجاد می ‌کند که تولید ناخالص داخلی ‌شان عمدتاً به درآمدهای صادرات نفت وابسته است.

در نتیجه 5 استراتژی پیش روی کشورهای صادرکننده نفت قرار دارد که می‌توانند در یک جهان محدود به کربن آنها را دنبال کنند. این 5 استراتژی شامل قراردادهای سهمیه ‌ای، جنگ قیمت، افزایش بهره ‌وری و کارایی، جبران خسارت ‌ها یا حمایت مالی و تنوع‌ بخشی اقتصادی می شود.

تحلیل ها نشان می دهد که رفتار راهبردی کشورهای صادرکننده نفت می‌تواند تأثیرات مهمی بر سیاست‌های اقلیمی، قیمت نفت و رانت‌های مرتبط، امنیت انرژی واردکنندگان و ژئوپلیتیک جهانی داشته باشد. از سویی دیگر کشورهایی که دیر تغییر می ‌کنند، ممکن است در مواجهه با سقوط درآمد نفتی دچار بحران مالی و ناپایداری شوند.

پیش‌بینی صادرات نفت تا ۲۰۵۰
صادر کنندگان نفت نیز باید به نکاتی توجه داشته باشند زیرا مدل‌ ها نشان می‌ دهند که تولید نفت باید سالانه کاهش پیدا کند تا ترکیب انرژی جهانی با اهداف اقلیمی هماهنگ شود.

برخی کشورها که هزینه تولید پایین ‌تر دارند، یا نفت سنگین و متوسط تولید می‌ک نند که برای برخی صنایع شیمیایی مناسب است، شاید بتوانند سهمی از بازار را حفظ کنند. از سویی دیگر به ‌جای صادرات نفت خام، ارزش افزوده با تولید محصولات شیمیایی یا سوخت ‌های شیمیایی کم‌کربن ممکن است روش جایگزین باشد.

هرچند در این مسیر برخی پروژه های نفتی با مشکلاتی همراه می شوند اما برخی دیگر اگر بتوانند کربن تولیدی را ذخیره کنند و به اصطلاح «نفت کم‌کربن» تولید کنند می توانند پذیرفته شوند. اما در این میان سناريوهای متفاوت برای زمان اوج و شیب نزول وجود دارد.

در گزارش BP که در سپتامبر ۲۰۲۵ منتشر شد، پیش‌ بینی شده که تقاضای جهانی نفت در سناریوی «مسیر فعلی» تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۰۳ میلیون بشکه در روز برسد و سپس به تدریج کاهش یابد. در این سناریو، تقاضا تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۸۳ میلیون بشکه در روز می‌رسد. در مقابل، در سناریوی «زیر ۲ درجه»، که بر اساس سیاست ‌های اقلیمی شدیدتر است، تقاضا تا سال ۲۰۲۵ به اوج می ‌رسد و تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۳۴ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا می کند.

رقابت شدید در بازار صادرات
حال زمانی که بازارهای بزرگ خریدار نفت مثل چین، هند، اروپا کاهش مصرف داشته باشند، صادرکنندگان باید با قیمت پایین‌ تر، کیفیت بالاتر، تأمین مطمئن‌ تر یا اعتبار زیست‌محیطی بهتر با هم رقابت کنند. در نتیجه بازار می تواند با چالش های جدیدی مواجه شود.

اما در زمینه ایران، با توجه به شرایط تحریمی وضعیت پیچیده تری دارد. نباید فراموش کرد که وابستگی بالا به درآمد نفتی در بودجه کشور وجود دارد. از سویی دیگر تحریم ‌ها و محدودیت دسترسی به بازارهای بین ‌المللی را به همراه دارد و فناوری هایی که در صنعت نفت استفاده می شود در مقایسه با رقبا در سطح پایین تری قرار دارد به همین دلیل هزینه ها برای تطبیق استانداردهای زیست محیطی افزایش پیدا می کند.

اما این موضوع می تواند توسعه زنجیره ارزش در پایین دست را به همراه داشته باشد یعنی به‌ جای صادرات نفت خام، تمرکز بر صنایع پتروشیمی، تولید مواد شیمیایی پیشرفته و محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر متمرکز شود. همچنین باید فناوری سبز و جذب کربن در دستور کار قرار بگیرد و سرمایه‌ گذاری در فناوری‌ های کاهش انتشار، مثل واحدهای جذب و ذخیره کربن (CCS) برای پالایشگاه‌ها و میادین نفتی اجرایی شود.

در نهایت باید به این موضوع اشاره داشت که در دنیای بی‌کربن، صادرات نفت به شکلی که امروز می‌شناسیم، جایگاهش به‌شدت دستخوش تغییر خواهد شد. بسیاری از پروژه‌ های نفتی باید بازنگری شوند، برخی کشورها از بازار کنار خواهند رفت و برخی دیگر با نوآوری و تطبیق استراتژیک امکان زنده ماندن خواهند یافت.

برای ایران نیز، مسیر منطقی ترکیبی از تنوع صنعتی، فناوری سبز، اصلاح ساختار اقتصاد و صادرات محصولات ارزش افزوده است تا بتواند در این رقابت دشوار نگاهی به آینده صادرات نفت داشته باشد.

انتهای پیام