گوگرد، شمشیر دو لبه اقتصاد ایران

فرزین سوادکوهی، نفت خبر: 

در حالی که ایران با تولید سالانه بیش از ۲ میلیون تن گوگرد از دل پالایشگاه‌های نفت و گاز، یکی از بازیگران کلیدی بازار جهانی است، چالش‌های جدی مانند تحریم‌های بین‌المللی و کمبود دسترسی به فناوری‌های سبز، این صنعت را در تنگنا قرار داده.

تحریم‌ها نه تنها صادرات را تا ۱۵ درصد کاهش داده و دسترسی به بازارهای جدید را مسدود کرده، بلکه مانع سرمایه‌گذاری در روش‌های پایدار مانند بازیافت گوگرد با هیدروژن شده . فناوری‌هایی که برای کاهش آلودگی و افزایش کارایی ضروری‌اند.

لاجرم افزایش انتشار کربن نزدیک به۳۰ درصد تا سال ۲۰۲۸ و از دست رفتن پتانسیل اقتصادی ۵۰۰ میلیون دلاری نمودی جدی پیدا کند. نهادهای مسئول مانند وزارت نفت و شرکت ملی گاز باید فوری چاره‌اندیشی کنند؛ از دیپلماسی اقتصادی با شرکای آسیایی گرفته تا سرمایه‌گذاری داخلی در نوآوری‌های سبز، باید پای کار بیایند تا این گنج پنهان به جای تهدید، به موتور رشد تبدیل شود.

ایران فعلاً با این بحران دست و پنجه نرم می‌کند، اما فرصت برای چرخش به سمت پایداری هنوز وجود دارد که دیگر نباید از آن غافل شد.

گوگرد، محصول جانبی حیاتی فرآیند شیرین‌سازی گاز و نفت، نه تنها آلاینده‌ای برای کنترل است، بلکه منبع درآمدی کلان برای ایران به شمار می‌رود. با ذخایر عظیم گاز طبیعی که داریم کشور ما سالانه بیش از ۲ میلیون تن گوگرد تولید می‌کند که ۷۰ درصد آن از مجتمع‌های جنوبی مانند پارس جنوبی است. این گزارش، با نگاهی رسانه‌ای به آمار ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ (۲۰۲۴-۲۰۲۵)، تولید، بازار، فروش و مصرف را می توانیم بررسی کنیم و بر چالش‌های فوری تأکید داشته باشیم.

وضعیت تولید گوگرد، رشدی شکننده در سایه محدودیت‌ها
ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۲.۰۵ میلیون تن گوگرد تولید کرد و در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار گرفت ، رقمی که طبق آمار موسسه استاتیستا، دقیقاً ۲ میلیون تن (۲۰۰۰ هزار تن متریک) است. این تولید عمدتاً از واحدهای بازیافت گوگرد (SRU) در پالایشگاه‌های گازی تأمین می‌شود، جایی که روزانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین‌سازی می‌گردد. مجتمع پارس جنوبی، با ۲۸ فاز فعال، تولید ۶۵۰ هزار تن از این حجم را به تنهایی بر عهده داشته، که ۱۰۲ درصد ظرفیت عملی را پوشش می‌دهد.

در بخش نفت، پالایشگاه‌هایی مانند اصفهان و بندرعباس حدود ۸۰۰ هزار تن سهم دارند، بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده که تولید نفت خام ایران را ۳.۸ میلیون بشکه در روز تخمین زده. برای سال ۱۴۰۴ ، پیش‌بینی USGS حاکی از رشد ۵ درصدی به ۲.۱۵ میلیون تن است، اما چالش رسوب‌گذاری در SRU که تا ۱۰ درصد ظرفیت را کاهش می‌دهد و تحریم‌ها که واردات کاتالیست‌های پیشرفته را سخت کرده، این رشد را تهدید می‌کند. بدون فناوری‌های سبز، تولید نه تنها ناکارآمد می‌ماند، بلکه به محیط زیست آسیب بیشتری می‌زند.

بازار و فروش؛ صادراتی که تحریم‌ها آن را خفه کرده
بازار گوگرد ایران، با ارزش جهانی ۶.۳ میلیارد دلاری در ۲۰۲۳ (رشد به ۹ میلیارد تا ۲۰۳۰)، عمدتاً صادراتی است. در ۱۴۰۳، صادرات به ۱.۷۳ میلیون تن رسیده و البته که محاسبه‌شده از کسر مصرف داخلی از تولید کلاست که با ارزش ۳۹۲ میلیون دلار طبق گزارش IndexBox، که ۱۲.۶ درصد کاهش نسبت به سال قبل را به ما نشان می‌دهد.
بر اساس داده‌های پایگاه داده آمار تجارت کالاهای سازمان ملل متحد،در این میان چین مقصد اصلی بوده با ۲۶۷ میلیون دلار وهند با ۱۵ درصد و ترکیه با۱۰ درصد الباقی مقاصد صادراتی بوده اند.اعلام شده که تعداد محموله‌ها به ۴۶۴۰ رسیده، اما تحریم‌ها ۲۰ درصد تأخیر لجستیکی ایجاد کرده و بنادر عسلویه را تحت فشار گذاشته است.
قیمت جهانی ۲۵۰ دلار به ازای هر تن، مزیت رقابتی گوگرد ایرانی با ناخالصی کمتر از ۰.۱ درصد را برجسته می‌کند، اما نوسانات ارزی و محدودیت‌های بانکی، فروش را به ۴۲۰ میلیون دلار در نیمه اول ۱۴۰۴ رسانده است. شرکت ملی گاز، با مدیریت ۶۰ درصد صادرات، می‌تواند با توافق‌های دوجانبه آسیایی جبران سازی کند، اما بدون رفع تحریم‌ها، بازارهای جدید مانند آفریقا دور از دسترس می‌مانند. این وضعیت، نه تنها درآمد را تهدید می‌کند، بلکه وابستگی به نفت را تشدید می‌نماید.
مصرف داخلی؛فرصتی هدررفته در صنایع کلیدی
"مصرف داخلی گوگرد در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۲۰ هزار تن بود،یعنی چیزی در حدود ۱۶ درصد کل تولید که بر اساس گزارش‌های داخلی وزارت صنعت، معدن و تجارت، دقیق و بر پایه آمار رسمی محاسبه شده است. از این حجم، ۴۰ درصد (حدود ۱۲۸ هزار تن) در صنایع شیمیایی برای تولید اسید سولفوریک و کودهای فسفاته مصرف شد، که این بخش به تنهایی ۲۵۰ هزار تن گوگرد را برای تأمین ۸ میلیون تن کود اوره به کار می‌گیرد. بخش معدنی و متالورژی (۳۰ درصد) آن را برای فرآوری مس و روی اختصاص داد، در حالی که صنایع پتروشیمی (۲۰ درصد) برای ساخت مواد شوینده از آن بهره برد و بقیه سهم‌ها به بخش‌های کوچک‌تر مثل باتری‌سازی و دارویی رسید.

در سال ۱۴۰۴، مصرف داخلی گوگرد به حدود ۳۵۰ هزار تن افزایش یافت که نشان‌دهنده رشدی ۹ درصدی نسبت به سال قبل است و با هدف‌گذاری تولید ۱۰ میلیون تن کود شیمیایی همخوانی دارد، اما برای جبران کمبودهای فصلی، واردات حدود ۵۰ هزار تن از کشورهایی مانند امارات و روسیه ضروری شد.

در این میان، ۷۱ واردکننده فعال، مسئولیت توزیع را بر عهده دارند، اما کمبود زیرساخت‌های انبارداری با ظرفیت کلی حدود ۱ میلیون تن، همراه با توزیع ناهموار و مشکلات لجستیکی در شمال کشور (مانند دوری مسافت و محدودیت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای)، چالش‌های جدی ایجاد کرده است. تحریم‌های بین‌المللی نیز دسترسی به فناوری‌های سبز را محدود کرده و مصرف ناکارآمد را تشدید نمودهاست.مثلا همین سوخت مازوت با محتوای گوگرد بالا (۳.۵ درصد) که انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا ۳۳ درصد نسبت به گاز طبیعی افزایش می‌دهد.

تحریم‌های بین‌المللی، با مسدود کردن نزدیک به ۱۵ درصد از صادرات گوگرد و پیش‌بینی افزایش انتشار دی‌اکسید کربن (CO₂) تا ۳۰ درصد تا سال ۱۴۰۷ صنعت گوگرد را عملاً فلج کرده است. فناوری‌های سبز مانند "زیست‌تجزیه " یا (bioremediation) که از میکروارگانیسم‌ها برای پاکسازی آلودگی‌های رسوبی استفاده می‌کند ، یا "بازیافت گوگرد با هیدروژن" روشی کارآمد برای کاهش ضایعات و آلاینده‌ها و برای کنترل آلودگی ضروری هستند، اما دسترسی محدود به آن‌ها به دلیل تحریم‌ها، چالش اصلی است.

مثلا همین پالایشگاه بندرعباس هنوز سوخت‌هایی با محتوای گوگرد بالا (تا ۳.۵ درصد) تولید می‌کند که به محیط زیست آسیب می‌رساند. وزارت نفت با برنامه سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری تا سال ۱۴۰۵، هدف‌گذاری تولید ۲.۵ میلیون تن گوگرد را دارد، اما بدون تقویت دیپلماسی اقتصادی و تمرکز بر نوآوری‌های داخلی، این برنامه‌ها ممکن است به وعده‌های عملیاتی‌نشده تبدیل شوند.

در نهایت، گوگرد پتانسیل تأمین ۵ درصد از درآمدهای نفتی کشور را دارد، اما ایران در آستانه از دست دادن این فرصت طلایی قرار گرفته است. نهادهای مسئول ، از سیاست‌گذاران وزارت نفت گرفته تا شرکت‌های دولتی مانند شرکت ملی گاز باید اولویت را به رفع این موانع اختصاص بدهند. مذاکرات دیپلماتیک برای کاهش تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه (R&D) فناوری‌های سبز، و در نهایت تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی می تئواند راهکار مناسبی تلقی شود. این اقدامات نه تنها اقتصاد را از بحران نجات می‌دهد، بلکه ایران را به الگویی جهانی برای توسعه پایدار در صنعت انرژی تبدیل می‌کند.

انتهای پیام