نگرانی مسکو از یک سناریو درباره قیمت نفت و احتمال تکرار سرنوشت شوروی

محمدحسین لطف‌الهی، گزارشگر بین‌الملل نفت خبر: بانک مرکزی روسیه به سیاست‌گذاران کرملین هشدار داده است که ایالات متحده و اوپک توانایی غرق کردن بازار نفت را دارند و ممکن است با تکرار سقوط طولانی‌مدت قیمت‌ها در دهه‌ی ۱۹۸۰ که به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کمک کرد، اقتصاد این کشور را به خطر بیندازند. این هشدار تنها چند هفته پیش از آغاز گفت‌وگوهای ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، رؤسای جمهور روسیه و آمریکا، برای پایان دادن به جنگ اوکراین مطرح شده است.

دونالد ترامپ تهدید کرده که در صورت عدم دستیابی به توافق صلح، تحریم‌های بیشتری علیه روسیه اعمال خواهد کرد. او همچنین وعده‌ی افزایش تولید نفت آمریکا را داده و از عربستان سعودی، رهبر اوپک، خواسته است تا برای حمایت از اقتصاد جهانی، عرضه‌ی نفت را افزایش دهد. این هشدار بانک مرکزی در ارائه‌ای برای نشستی به ریاست میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه، در ماه فوریه تهیه شده بود که رویترز آن را مشاهده کرده است.

بانک مرکزی روسیه که دست‌کم سالی یک‌بار گزارش‌های محرمانه‌ای درباره‌ی ریسک‌های اقتصادی تهیه می‌کند مشخص نکرده است که آمریکا و اوپک تحت چه شرایطی ممکن است بازار را اشباع کنند یا این تهدید تا چه حد محتمل است. با این حال، در گزارش‌های پیشین این بانک که رویترز به آن‌ها دسترسی داشته، قیمت نفت همواره به‌عنوان یکی از ریسک‌های اصلی اقتصاد روسیه مطرح شده بود؛ اما هیچ‌گاه به این صراحت درباره‌ی احتمال یک دوره‌ی طولانی‌مدت قیمت پایین هشدار داده نشده بود.

وزارت اقتصاد روسیه نیز در ارائه‌ای جداگانه، به خطرات دیگری از جمله کاهش فعالیت سرمایه‌گذاران، افزایش هزینه‌ها، و رشد «بدهی‌های بد» اشاره کرده است. در حال حاضر، هیچ نشانه‌ای از تغییر سیاست عرضه‌ی اوپک که به افزایش ناگهانی تولید منجر شود، مشاهده نمی‌شود. هرچند آمریکا ممکن است تولید خود را افزایش دهد، بخش عمده‌ی رشد عرضه احتمالاً از تولیدکنندگان غیراوپک مانند گویان، برزیل، و قزاقستان خواهد آمد که شرکت‌های بزرگ نفتی در آن‌ها فعال‌اند.

در یکی از اسلایدهای گزارش که رویترز آن را بررسی کرده، آمده که «ریسک اصلی، کاهش قیمت نفت است» و به «افزایش چشمگیر تولید در آمریکا و خارج از اوپک» به‌عنوان تهدید اشاره می‌کند. این اسلاید همچنین ظرفیت مازاد اوپک را نزدیک به بالاترین سطح تاریخی توصیف کرده و افزوده است که این ظرفیت برابر با حجم صادرات نفت خام روسیه است. در ادامه آمده: «سابقه‌ی تاریخی نشان می‌دهد پس از دوره‌ی بالا بودن قیمت نفت در فاصله سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵، قیمت نفت برای ۱۸ سال در سطح پایینی قرار داشت.»

نفت؛ نقطه‌ی قوت و ضعف روسیه

برای روسیه، دومین صادرکننده‌ی بزرگ نفت جهان، نفت و گاز از زمان کشف یکی از بزرگ‌ترین حوضه‌های هیدروکربنی در سیبری غربی پس از جنگ جهانی دوم، هم نقطه‌ی قوت بوده و هم پاشنه‌ی آشیل. قیمت‌های بالای نفت دهه‌ها به کرملین اجازه داده است اقتصاد را سرپا نگه دارد و از کمپین‌های سیاسی در کشورهایی مثل کوبا، آنگولا، و ویتنام حمایت کند. اما هنگامی که قیمت‌ها سقوط کرده، اقتصاد به بحران برخورده و پیامدهای ژئوپلیتیکی بزرگی به دنبال داشته است؛ مانند فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱.

سقوط قیمت نفت در دهه‌ی ۱۹۸۰، رقابت تسلیحاتی با آمریکا را برای شوروی غیرممکن کرد و مشکلات مالی آن را به پایان خط رساند؛ رویدادی که پوتین بارها آن را «تراژدی» خوانده است. اکنون قیمت نفت حدود ۷۰ دلار در هر بشکه است؛ سطحی که برای روسیه با بودجه‌ای مبتنی بر نفت ۶۹.۷ دلاری، قابل قبول به نظر می‌رسد. اما ایگور یوشکوف، استاد دانشگاه و کارشناس امور مالی در روسیه، می‌گوید بانک مرکزی از کاهش قیمت‌ها و تقویت روبل نگران است. او افزود: «بودجه احتمالاً وضعیت خوبی ندارد؛ الان آخر مارس است و ما به اهداف بودجه‌ی ۲۰۲۵ نرسیده‌ایم.»

مسکو از سال ۱۹۹۱ بارها با شوک‌های مالی ناشی از قیمت پایین نفت روبه‌رو شده است: در سال ۱۹۹۸ با نفت ۱۰ دلاری، بدهی خارجی خود را نپرداخت؛ در سال ۲۰۰۸ پس از بحران وام‌های آمریکا، مجبور به استفاده از ذخایر مالی برای تثبیت اقتصاد شد. هرچند افت قیمت‌ها در ۱۵ سال گذشته مانند زمان پاندمی کرونا کوتاه‌مدت بود و تاب‌آوری کرملین را به‌طور جدی آزمایش نکرد.

پوتین اوایل این ماه با محمد بن سلمان، ولیعهد بانفوذ عربستان، صحبت کرد و بر اهمیت توافق اوپک‌پلاس برای ثبات بازار نفت تأکید کرد. کرملین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تعهد روسیه و عربستان به اجرای تعهدات اوپک‌پلاس مورد تأکید قرار گرفت.» آژانس بین‌المللی انرژی تخمین می‌زند که ظرفیت مازاد اوپک یعنی تولیدی که می‌تواند به سرعت وارد بازار شود، حدود ۵.۳ میلیون بشکه در روز است؛ رقمی نزدیک به صادرات نفت و سوخت روسیه. عربستان نیز اعلام کرده که می‌تواند تولید خود را از ۹ میلیون بشکه‌ی فعلی به حداکثر ۱۲ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

انتهای پیام