چرا اوپک پلاس پای خود را روی ترمز گذاشت؟

محمدحسین لطف‌الهی، نفت خبر: اوپک پلاس در واکنش به نشانه‌های فزاینده مازاد عرضه و نگرانی از فشار نزولی بر قیمت نفت، افزایش تولید را محدود و سپس متوقف کرده است. رشد سریع عرضه از سوی تولیدکنندگان خارج از اوپک پلاس و کاهش فصلی تقاضا، بازار را در معرض انباشت نفت قرار می‌دهد. از این رو، این گروه با تاکید بر «انعطاف‌پذیری» می‌کوشد از شکل‌گیری انتظارات کاهش قیمت جلوگیری کند. همزمان، پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک و نیاز به حفظ سهم بازار در برابر شیل آمریکا و نیز مدیریت روابط با واردکنندگان بزرگی چون چین و هند، اوپک پلاس را به اتخاذ سیاستی محتاطانه و قابل تنظیم سوق داده است.

مدیریت انتظارات بازار

تصمیم اخیر اوپک پلاس برای افزایش محدود تولید نفت از ماه دسامبر و سپس توقف این روند در 3‌ماهه نخست سال آینده، در ظاهر حرکتی متناقض به نظر می‌رسد، اما در واقع پاسخی به داده‌هایی است که از شکل‌گیری یک نقطه چرخش در توازن بازار جهانی نفت خبر می‌دهند. در ماه‌های گذشته نشانه‌های مشخصی از سرعت گرفتن رشد عرضه نسبت به تقاضا پدیدار شده است. تولیدکنندگان خارج از اوپک پلاس، از جمله ایالات متحده، کانادا و گویان، در حال افزایش ظرفیت‌های استخراج و بهره‌وری هستند؛ موضوعی که در کنار رفع برخی محدودیت‌های تولید و پیشرفت فناوری‌های استخراج، موجب شده است که عرضه جهانی نفت با آهنگی سریع‌تر از رشد مصرف حرکت کند. این شرایط اگر بدون مداخله ادامه پیدا کند، احتمالا در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ به مازاد قابل توجهی منجر خواهد شد؛ مازادی که نه تنها قیمت نفت را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند بر درآمدهای کشورهای تولیدکننده و ثبات سیاست‌گذاری آنها تاثیر بگذارد.

اوپک پلاس با آگاهی از این روند، تلاش کرده است پیام روشنی به بازار ارسال کند؛ این گروه اجازه نخواهد داد که انتظارات مبتنی بر کاهش قیمت شکل بگیرد. از این رو افزایش تولید را بسیار محدود و موقتی اعلام کرده و سپس توقف آن را پیش کشیده است. این تصمیم در واقع اقدامی برای مدیریت روانی بازار است؛ زیرا قیمت نفت تنها تابع تراز واقعی عرضه و تقاضا نیست، بلکه به شدت به انتظارات بازیگران بازار وابسته است. هنگامی که بازار احساس کند تولیدکنندگان بزرگ بی‌محابا در حال افزودن به عرضه‌اند، حتی بدون مازاد واقعی نیز قیمت‌ها دچار افت می‌شود.

اثر چرخه فصلی تقاضا 

3‌ماهه نخست سال معمولا زمانی است که تقاضای جهانی نفت کاهش می‌یابد، زیرا پالایشگاه‌ها در این دوره برای تعمیرات و تنظیم خطوط تولید، ظرفیت مصرف نفت خام را پایین می‌آورند. بنابراین حتی در شرایطی که عرضه ثابت بماند، بازار مستعد انباشته شدن بشکه‌های اضافی است. اوپک پلاس با تکیه بر همین توجیه اعلام کرده است که افزایش تولید را در این مقطع فصلی متوقف می‌کند. اما واقعیت فراتر از مسئله فصلی است. اوپک پلاس این بار بر «انعطاف‌پذیری کامل» در تصمیم‌گیری تاکید کرده است؛ یعنی مسیر آینده تولید نه از پیش تعیین شده، بلکه وابسته به داده‌های تازه، رفتار واردکنندگان بزرگ و تحولات ژئوپلیتیکی خواهد بود.

این تغییر لحن مهم است. پیش از این، تصمیم‌های اوپک پلاس بیشتر مبتنی بر زمان‌بندی و برنامه کاهش، تثبیت یا افزایش تولید در گام‌های از قبل اعلام‌شده ثابت بود. اما اکنون گروه اعلام کرده است که آماده است در صورت نیاز بار دیگر به سیاست‌های انقباضی بازگردد. این انعطاف‌پذیری در واقع اعتراف به این واقعیت است که بازار نفت در مرحله‌ای حساس از عدم تعادل قرار دارد و هرگونه تصمیم شتابزده می‌تواند موجب بی‌ثباتی بیشتر شود. به همین دلیل، توقف افزایش تولید نه فقط اقدامی فنی، بلکه نوعی «آمادگی برای چرخش» است.

توازن میان حفظ قیمت و سهم بازار

تصمیم‌های اوپک پلاس در خلا اتخاذ نمی‌شود. این گروه باید روابط خود با واردکنندگان عمده مانند چین و هند را مدیریت کند؛ کشورهایی که برای تداوم رشد اقتصادی خود به نفت ارزان و پایدار نیاز دارند و در عین حال وزن قابل توجهی در مذاکرات انرژی پیدا کرده‌اند. از سوی دیگر، تحولات ژئوپلیتیک نیز فضای سیاست‌گذاری را پیچیده‌تر کرده است. تحریم‌های جدید واشنگتن علیه شرکت‌های نفتی روسیه امکان ایجاد اختلال در عرضه این کشور را مطرح کرده، هرچند تجربه نشان داده که روسیه راه‌های جایگزین برای صادرات پیدا می‌کند. از سوی دیگر، تنش‌ها میان دولت ترامپ و ونزوئلا و نیز ، فضای عرضه را همراه با عدم قطعیت کرده است. این وضعیت اوپک پلاس را ناچار می‌کند هم قیمت‌های جهانی را در سطحی که درآمد کشورهای تولیدکننده را حفظ کند نگه دارد و هم از افزایش بیش‌ازحد قیمت‌ها که می‌تواند واردکنندگان بزرگ را به سمت منابع جایگزین یا فشار سیاسی سوق دهد، پرهیز کند.

در چنین شرایطی، سیاست قاطع و یک‌مرحله‌ای می‌تواند خطرناک باشد. اگر اوپک پلاس تولید را بیش از حد کاهش دهد، قیمت‌ها ممکن است به سطحی برسند که تولید نفت شیل آمریکا را از نظر اقتصادی جذاب‌تر کند و سهم بازار اوپک پلاس را کاهش دهد. اگر بیش از حد افزایش دهد، قیمت‌ها افت می‌کند و درآمد دولت‌های نفتی کاهش می‌یابد. بنابراین حرکت اخیر این گروه تلاشی برای ایجاد «تعادل پویا» است؛ هم حفظ سهم، هم حفظ قیمت، و هم حفظ انعطاف‌پذیری تصمیم‌گیری در برابر رویدادهای پیش‌بینی‌ناپذیر.