چرا مشعل‌های بی‌بی‌حکیمیه همچنان می‌سوزند؟

فرزین سوادکوهی، نفت خبر:به‌رغم دستور صریح رئیس‌جمهور و تأکید مکرر وزیر نفت برای ترخیص خارج از نوبت تجهیزات پروژه‌های جمع‌آوری گازهای مشعل، بیش از ۶۵ درصد کمپرسورها، توربین‌ها و شیرهای کنترل پروژه بی‌بی‌حکیمیه ۱ و ۲ هنوز در گمرکات خاک می‌خورند یا در بنادر خارجی منتظر مجوزند. همین یک جمله، تمام داستان تأخیر سه‌ساله طرحی را می‌گوید که قرار بود روزانه ۲۹۵ میلیون فوت مکعب گاز را از سوزاندن برهاند، ۶۰۰ میلیون دلار درآمد سالانه بیاورد و آلودگی خوزستان را کم کند؛ اما امروز به دلیل تحریم، بوروکراسی مرگبار و نبود سرمایه، خود به بخشی از همان چرخه همیشگی فلرینگ تبدیل شده است.

شعله‌های سرخ گازهای همراه همچنان سالانه بیش از ۱۸ میلیارد مترمکعب انرژی و به تعبیری حتی بسیار بیشتر و چندین میلیارد دلار ثروت ملی را به آسمان می‌فرستند. پروژه بی‌بی‌حکیمیه که قرار بود بخش مهمی از این هدررفت را متوقف کند، اکنون در گردابی از موانع ساختاری گرفتار شده است. تحریم‌های نفتی و بانکی که از سال ۱۳۹۷ دوباره شدت گرفت و در سال ۱۴۰۴ با احیای سیاست فشار حداکثری آمریکا به اوج رسید، مهم‌ترین مانع است. این تحریم‌ها عملاً راه ورود کمپرسورهای با ظرفیت بالا، توربین‌های گازی، سیستم‌های اندازه‌گیری پیشرفته و حتی قطعات ساده‌تر را بسته‌اند و بدون این تجهیزات، حتی اگر گاز جمع شود، جایی برای فشرده‌سازی و انتقال آن وجود ندارد و ناچار دوباره مشعل ها روشن می‌شود.

سرمایه‌گذاری هم به دلیل نبود فاینانس خارجی، محدودیت شدید منابع داخلی و تردید سرمایه‌گذاران خصوصی تقریباً متوقف مانده است.برای برون رفت از این وضعیت به بیش از پنج میلیارد دلار برای تکمیل زیرساخت‌های جمع‌آوری و انتقال در کل کشور نیاز وجود دارد، اما نه صندوق توسعه ملی توان تأمین کامل دارد و نه بخش خصوصی با دیدن هزینه‌های سنگین یوتیلیتی، تملک زمین و نوسانات شدید نرخ ارز حاضر به ریسک است. مزایده‌های قیمت پایه صفر هم که قرار بود معجزه کند، تاکنون جز یک پروژه کوتاه‌مدت در چهار سال گذشته، نتیجه دیگری نداشته است.

بوروکراسی گمرکی و ارزی، علی‌رغم تمام دستورات شفاهی و کتبی از بالاترین سطوح، همچنان قفل محکم پروژه‌هاست. تخصیص ارز نیمایی با تأخیرهای چندماهه، تغییر مداوم بخشنامه‌ها و انباشت تجهیزات در گمرک، برنامه‌ریزی را بی‌معنا کرده است. خطوط لوله اصلی و ایستگاه‌های تقویت فشار در بسیاری از مناطق از جمله بخش‌هایی از بی‌بی‌حکیمیه هنوز ساخته نشده‌اند و واحدهای NGL ۳۱۰۰ و ۳۲۰۰ که قرار بود گاز را به‌طور دائم جذب کنند، با بیش از دو سال تأخیر روبه‌رو هستند.همین تأخیر هم باعث شده مزایده موقت راه بیفتد و چرخه تکراری ادامه یابد: فروش گاز با قیمت صفر، ساخت تأسیسات موقت، و ادامه فلرینگ تا اطلاع ثانوی!

نوسان قیمت جهانی نفت و گاز، نبود تضمین خرید بلندمدت از سوی دولت و هزینه‌های سرسام‌آور نگهداری، بازگشت سرمایه را برای هر سرمایه‌گذار عاقلی نامعلوم کرده است. تا زمانی که این گره‌ها باز نشوند، هر قرارداد جدیدی، هر مزایده تازه‌ای و هر وعده ۹۰ درصدی خشنودکننده ای فقط اوراقی به آرشیو گزارش‌های رنگارنگ اضافه می کند. مشعل‌های بی‌بی‌حکیمیه و ده‌ها میدان دیگر همچنان روشن می‌مانند و دود سیاه‌شان نه تنها آسمان خوزستان، بلکه میلیاردها دلار از ثروت ملی را خواهد بلعید.

هزینه‌های سرسام‌آور عملیاتی و نگهداری، هرگونه محاسبه سود و زیان را به کابوس تبدیل کرده است. ساخت یک ایستگاه کمپرسور با ظرفیت متوسط در شرایط فعلی بیش از ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار هزینه دارد؛ هزینه‌ای که در نبود فاینانس خارجی باید کاملاً از جیب سرمایه‌گذار خصوصی پرداخت شود. به این رقم، هزینه‌های سالانه یوتیلیتی (برق، آب صنعتی و گاز سوخت) را اضافه کنید که در مناطق گرم جنوب گاهی تا ۳۰ درصد کل هزینه‌های عملیاتی را می‌بلعد. در کنار آن، تملک زمین در مناطق قبیله‌نشین خوزستان با مشکلات حقوقی و اجتماعی همراه است و گاهی چند برابر قیمت واقعی هزینه روی دست سرمایه‌گذار می‌گذارد. وقتی همه این‌ها را با نرخ بهره تسهیلات داخلی (بالای ۳۰ درصد) و نبود هیچ‌گونه تضمین خرید بلندمدت از سوی شرکت ملی نفت یا پالایشگاه بیدبلند جمع بزنید، دوره بازگشت سرمایه از ۴تا۵ سالِ قابل قبول به بالای ۱۰تا۱۲ سال می‌رسد؛ عددی که حتی شجاع‌ترین سرمایه‌گذاران داخلی را هم به عقب می‌راند و باعث شده در چهار سال گذشته، به‌جز یک مورد استثنایی، هیچ سرمایه‌گذار خصوصی حاضر به ورود جدی به این پروژه‌ها نشود. همین واقعیت سنگین است که مزایده‌های پر سر و صدای «قیمت پایه صفر» را عملاً به نمایش تبدیل کرده و مشعل‌ها را همچنان روشن نگه داشته است.

خاموشی واقعی مشعل‌ها نیازمند تصمیم‌های واقعی است.رفع عملی موانع ارزی و گمرکی، تضمین خرید بلندمدت، مشوق‌های مالی شفاف و دیپلماسی فعال برای کاهش تحریم‌های فناوری بخش مهمی از این تصمیم هاست. در غیر این صورت، دستور رئیس‌جمهور هم مانند ده‌ها دستور قبلی روی کاغذ می‌ماند و شعله‌ها همچنان خواهند سوخت؛ همان‌طور که یک دهه است می‌سوزند.