برتری فناوری‌های نوین در بازیافت و پایداری

برآوردها نشان می‌دهد رسوبات نفتی تا ۱۵ درصد از ظرفیت مخازن کشور را اشغال کرده‌اند؛ گنجینه‌ای سیاه که سالانه صدها میلیارد تومان از سرمایه ملی را به ورطه نابودی می‌کشد. اما یک تحلیل مقایسه‌ای جدید نشان می‌دهد یک پارادایم نوین فناوری، علی‌رغم هزینه سرمایه‌گذاری اولیه بالا، نه تنها این زیان را متوقف می‌کند، بلکه با بازیافت و فروش مجدد بیش از ۹۰ درصد این مواد، آن را به منبعی برای درآمدزایی تبدیل کرده و در کمتر از دو سال به صرفه می‌شود. این فناوری می‌تواند سود خالص قابل‌توجهی را به ارمغان آورده و چالش‌های جدی ایمنی و زیست‌محیطی را به طور ریشه‌ای حل کند. این گزارش، نبرد پرهزینه سنت و فناوری برای تسخیر این گنج پنهان و تضمین پایداری را بررسی می‌کند.

اهمیت مخازن ذخیره‌سازی و کاستی‌های روش‌های دستی
مخازن ذخیره‌سازی نفت، که از اوایل قرن بیستم برای ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های پالایشی توسعه یافتند، ستون فقرات صنعت نفت ایران هستند. مخازن روزمینی، به دلیل هزینه‌های ساخت حدود 30 درصد پایین‌تر از مخازن زیرزمینی (عمدتاً به دلیل کاهش نیاز به حفاری و عایق‌بندی پیشرفته)، سهولت نظارت و بازرسی، تعمیر و نگهداری آسان‌تر، انعطاف‌پذیری در افزایش ظرفیت و امکان ساخت در اکثر مناطق جغرافیایی در مناطق نفت‌خیز مانند خوزستان و بوشهر غالب‌اند.

با این حال تمیزکاری دستی این مخازن، که اغلب با ابزارهایی مانند پمپ‌های قوی، واترجت‌های صنعتی و سیستم‌های مکش انجام می‌شود، کارایی محدودی دارد، خطرات ایمنی ایجاد می‌کند و به آلودگی‌های زیست‌محیطی منجر می‌شود. در مقابل، فناوری‌های نوین تمیزکاری، با امکان بازیافت حدود 90 درصدی لجن‌های نفتی و فروش مجدد آن‌ها به‌عنوان نفت خام، نه‌تنها این مشکلات را برطرف می‌کنند، بلکه سود اقتصادی قابل‌توجهی به همراه دارند.

پیامدهای زیست‌محیطی تمیزکاری دستی
تمیزکاری دستی مخازن اغلب با سیستم‌های مدار باز انجام می‌شود که در آن پسماندهای نفتی، شامل هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAH)، بدون مهار کامل به محیط منتشر می‌شوند. این سیستم‌ها فاقد تجهیزات بازیافت پسماند هستند و مواد نفتی را به خاک، آب‌های زیرزمینی و هوا وارد می‌کنند. بر اساس مطالعه‌ای در مجله ResearchGate (2022) درباره اثرات چندرشته‌ای تولید هیدروکربن در خوزستان، نشت مواد نفتی از مخازن روزمینی به آلودگی خاک و آب در شعاع 5 کیلومتری پالایشگاه‌ها منجر شده است. مطالعه‌ای توسط دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران با استفاده از کروماتوگرافی گازی نشان داد که غلظت هیدروکربن‌های نفتی در آب‌های زیرزمینی اطراف پالایشگاه آبادان به 0.4 میلی‌گرم بر لیتر رسیده است، در حالی که استاندارد ملی ایران حد مجاز را 0.05 میلی‌گرم بر لیتر تعیین کرده است. این آلودگی تالاب شادگان را تهدید می‌کند، جایی که گونه‌های حساسی مانند ماهی حلوا سفید و پرندگان مهاجر مانند حواصیل در معرض خطر هستند.

آب‌های زیرزمینی، که 70 درصد آب شرب روستاهای خوزستان را تأمین می‌کنند، در برابر نشت مواد نفتی بسیار آسیب‌پذیر هستند و بر اساس مقالات PMC (2020) درباره آلودگی هیدروکربنی در آب‌های زیرزمینی، می‌توانند خطر بیماری‌های کبدی و گوارشی را از طریق قرارگیری مزمن با PAHهای سرطان‌زا افزایش دهند. برای مثال حادثه نشت نفت از مخزن ذخیره‌سازی در بندرعباس در سال 1397، که در گزارش سازمان بنادر و دریانوردی ثبت شده است، به آلودگی 15 کیلومتر از سواحل خلیج فارس و مرگ حدود 2500 قطعه ماهی منجر شد. این حوادث معیشت جوامع محلی وابسته به ماهیگیری را تهدید می‌کنند. با این حال عوامل دیگری مانند فرسودگی خطوط لوله و مدیریت ناکارآمد پسماند نیز در مشکلات زیست‌محیطی نقش دارند. فناوری‌های نوین، با مهار کامل پسماندها و بازیافت حدود 90 درصدی لجن‌های نفتی، این اثرات را به حداقل می‌رسانند و امکان فروش نفت بازیافت‌شده را فراهم می‌کنند.

چالش‌های عملیاتی و ایمنی
تجمع رسوبات، شامل آب، ذرات جامد و لجن‌های نفتی، ظرفیت مخازن را کاهش می‌دهد. بر اساس گزارش شرکت ملی نفت ایران رسوبات در مخازن روزمینی پالایشگاه‌های جنوبی بین 8 تا 15 درصد ظرفیت مخزن را اشغال کرده و در مواردی خطوط انتقال را مسدود کرده‌اند. روش‌های دستی تمیزکاری که حدود 50 تا 70 درصد رسوبات را حذف می‌کنند، کیفیت محصول ذخیره‌شده را کاهش می‌دهند. از نظر ایمنی بخارات هیدروکربنی در مخازن خطر انفجار دارند. انفجار سال 1399 در پالایشگاه تهران، که در گزارش وزارت نفت ثبت شده است، به دلیل فقدان تجهیزات ضدجرقه در تمیزکاری دستی رخ داد و سه کارگر را مصدوم کرد. فناوری‌های نوین، با استفاده از سیستم‌های بسته و تجهیزات ایمن، این خطرات را حذف کرده و با بازیافت لجن‌ها، ارزش افزوده اقتصادی ایجاد می‌کنند.

برتری فناوری‌های نوین
فناوری‌های نوین تمیزکاری، مانند سیستم‌های بسته با جت‌های پرفشار سیال و ربات‌های تمیزکار تولیدشده توسط شرکت‌های تخصصی، راه‌حلی کارآمد برای مشکلات روش‌های دستی هستند. این سیستم‌ها پسماندها را به‌صورت کامل مهار کرده و امکان بازیافت حدود 90 درصدی لجن‌های نفتی به نفت خام قابل‌فروش را فراهم می‌کنند. بر اساس مطالعه شرکت شل، این فناوری‌ها زمان تمیزکاری را تا 50 درصد کاهش داده و خطرات ایمنی را به حداقل می‌رسانند. در ایران، تحریم‌ها دسترسی به این تجهیزات را محدود کرده‌اند. استفاده از حلال‌های زیست‌تخریب‌پذیر، مانند استرهای گیاهی که در پروژه پاکسازی خاک امارات (2022) تا 80 درصد آلودگی‌های نفتی را حذف کردند، گزینه‌ای مکمل برای کاهش اثرات زیست‌محیطی است. بازیافت لجن‌ها و فروش نفت خام حاصل از آن، این فناوری‌ها را به سرمایه‌گذاری‌ای سودآور تبدیل می‌کند.

تمیزکاری دستی مخازن نفت در ایران با چالش‌های زیست‌محیطی، عملیاتی و ایمنی همراه است، اما عواملی مانند فرسودگی زیرساخت‌ها نیز در این مشکلات نقش دارند. فناوری‌های نوین، با قابلیت بازیافت حدود 90 درصدی لجن‌های نفتی و فروش مجدد آن‌ها به‌عنوان نفت خام، راه‌حلی کارآمد، سودآور و پایدار ارائه می‌دهند. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان، می‌تواند با گام‌های عملی مانند بومی‌سازی فناوری‌ها از طریق همکاری‌های داخلی، آموزش نیروی کار و جلب مشارکت جوامع محلی برای نظارت و اجرا، به سمت مدیریت مسئولانه منابع نفتی حرکت کند. این اصلاحات نه‌تنها هزینه‌های بلندمدت را کاهش می‌دهند و سود اقتصادی ایجاد می‌کنند، بلکه از تبعات زیست‌محیطی و اجتماعی جبران‌ناپذیر جلوگیری می‌کنند. تأکید بر فناوری‌های نوین همانند بازیافت لجن‌ها، آینده‌ای روشن برای صنعت نفت ایران رقم خواهد زد.

انتهای پیام