هیولایی که غرب آفرید

در حالی که اروپا نوزدهمین بستۀ تحریمی خود علیه روسیه را اعلام می‌کند، یک واقعیت تلخ و ناخوشایند آشکار شده است: سیاست غرب برای به زانو درآوردن اقتصاد نفتی روسیه، ناخواسته به خلق یک هیولای جدید منجر شده است. مسکو با ایجاد یک «ناوگان سایه» عظیم از نفت‌کش‌های فرسوده با مالکیت‌های مبهم، به سرعت راهی برای دور زدن سقف قیمت و تحریم‌های وارداتی پیدا کرد. اما اکنون، به طور فزاینده‌ای مشخص می‌شود که این راهکار، عواقب جدی و بالقوه بلندمدتی برای تمام جهان به همراه دارد.

این کشتی‌ها نه تنها خطر یک فاجعۀ زیست‌محیطی را به شدت افزایش داده‌اند، بلکه یک اقتصاد کشتیرانی غیرقانونی و گسترده را پایه‌گذاری کرده‌اند که به گفتۀ کارشناسان، می‌تواند حتی پس از پایان جنگ نیز به حیات خود ادامه دهد. این پدیده، راه را برای کشورهایی مانند روسیه به عنوان فروشندگان، و چین و هند به عنوان مشتریان، هموار می‌کند تا نظم موجود در تجارت جهانی را دور بزنند.

ایان رالبی، کارشناس امنیت دریایی و بنیانگذار شرکت تحقیقاتی I.R. Consilium، می‌گوید: «بسیاری می‌خواهند کار آسان را انجام دهند—یعنی تحریم‌ها را وضع کنند—اما ما در واقع یک مشکل بزرگ‌تر ایجاد کرده‌ایم. تحریم‌ها آن‌ها را از کار بیکار نمی‌کند، بلکه آن‌ها را از کسب‌وکار قانونی بیرون می‌راند.»

تولد ناوگان سایه
این ناوگان چگونه متولد شد؟ پس از تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریۀ ۲۰۲۲، غرب دو ابزار اصلی را به کار گرفت: ممنوعیت واردات نفت خام دریایی روسیه توسط اروپا، و اعمال سقف قیمت ۶۰ دلاری توسط گروه هفت (G7) و متحدانش. این سقف قیمت به این معنا بود که شرکت‌های غربی از ارائۀ خدمات کلیدی مانند بیمه به محموله‌هایی که بالاتر از این قیمت فروخته می‌شدند، منع شدند.

روسیه ناگهان با دو چالش روبرو شد: اول، نیاز به یافتن مشتریان جدید در نقاط دوردست مانند چین و هند، و دوم، نیاز به یک ناوگان بزرگ‌تر برای طی این مسافت‌های طولانی‌تر. راه حل، ساختن یک اکوسیستم موازی بود. کشتی‌های وابسته به روسیه شروع به استفاده از بیمه‌های مشکوک یا حتی حرکت بدون هیچ بیمه‌ای کردند. آن‌ها به اهتزاز درآوردن پرچم کشورهای ثالث (پرچم مصلحتی) و ارسال اطلاعات مکانی نادرست برای پنهان کردن محل بارگیری محموله‌های خود روی آوردند.

بر اساس برآوردهای شرکت S&P Global Market Intelligence، این ناوگان سایه اکنون حدود ۱۷ درصد از کل نفت‌کش‌های فعال در اقیانوس‌ها را تشکیل می‌دهد. تعداد این کشتی‌ها تا اوایل سال جاری به ۹۴۰ فروند رسیده که نسبت به سال قبل ۴۵ درصد رشد داشته است.

خطراتی فراتر از اقتصاد
این ناوگان در حال رشد، تهدیدهای متعددی را به همراه دارد. اولین و آشکارترین خطر، یک فاجعۀ زیست‌محیطی است. بر اساس داده‌های S&P، میانگین عمر این کشتی‌ها حدود ۲۰ سال است، در حالی که این رقم برای ناوگان نفتی متعارف ۱۳ سال است. ناتالیا گزاک، مدیر دفتر صلح سبز اوکراین می‌گوید: «ترکیب فقدان بیمۀ معتبر با این شناورهای بسیار قدیمی، خطر یک فاجعۀ زیست‌محیطی را به شدت افزایش می‌دهد.»

بازی «موش و گربه» بی‌پایان
با وجود تمام این خطرات، بزرگترین نقص ناوگان سایه از دیدگاه غرب، ناکارآمد کردن تحریم‌هاست. «دفتر پاسخگویی دولت آمریکا» در گزارشی در این ماه نتیجه گرفت که این ناوگان «اثربخشی سقف قیمت را محدود کرده» و به جریان پول به خزانه‌داری مسکو برای تأمین مالی جنگ در اوکراین کمک کرده است.

با این حال، حامیان تحریم‌ها معتقدند که این سیاست‌ها بی‌فایده نبوده‌اند. بن هریس، از معماران سقف قیمت در دولت بایدن، اشاره می‌کند که این تحریم‌ها، حتی اگر ناقص باشند، برای روسیه هزینه ایجاد می‌کنند. ساختن ناوگان سایه و ارسال نفت به هند یا چین بسیار گران‌تر از مسیرهای سابق است. دیوید اوسالیوان، فرستادۀ تحریم‌های اتحادیۀ اروپا، نیز می‌گوید: «هر کاری که ما انجام داده‌ایم، در نهایت هزینۀ بسیار بیشتری برای آن‌ها به همراه داشته است.»

در حال حاضر، غرب درگیر یک بازی بی‌پایان «موش و گربه» با این ناوگان است. اتحادیۀ اروپا بیش از ۵۰۰ کشتی ناوگان سایه را در فهرست تحریم‌ها قرار داده تا بنادر را از همکاری با آن‌ها منصرف کند. آمریکا، بریتانیا و دیگر متحدان نیز همین رویه را دنبال می‌کنند. اما روسیه به سادگی کشتی‌های جدیدی را جایگزین می‌کند. این کشتی‌ها با تغییر پرچم (flag hop) یا انتقال محموله در دریا، از لیست‌های سیاه فرار می‌کنند.

در نهایت، همانطور که ایان رالبی هشدار می‌دهد، غرب با سیاست‌های خود، روسیه را به سمت ایجاد یک اقتصاد غیرقانونی عظیم سوق می‌دهد؛ یک اکوسیستم موازی که می‌تواند پس از جنگ نیز باقی بماند و به ابزاری دائمی برای کشورهای تحت تحریم تبدیل شود. مقامات دولتی استدلال می‌کنند که جایگزین این سیاست—یعنی هیچ کاری نکردن—یک گزینۀ واقعی نیست. اما سؤال این است که آیا در تلاش برای حل یک بحران، جهان در حال ساختن بحرانی بزرگ‌تر و ماندگارتر نیست؟

انتهای پیام