رابطه عشق و نفرت گازی میان ایران و روسیه

داوود حشمتی، تحلیل‌گر نفت خبر: یکبار دیگر در سفر مسعود پزشکیان به روسیه خبر تفاهمنامه مهم حوزه انرژی و گاز میان ایران و روسیه منتشر شد. خبری که بیش از دو دهه است همچنان تکرار میشود، اما در عمل هیچ اتفاقی در این خصوص شاهد نیستم. این بار البته اگر از زاویه دیگری به موضوع نگاه کنیم ممکن است موضوع متفاوت باشد. روسیه بعد از جنگ اوکراین بازار عظیم گاز خود در اروپا را از دست داد و حالا به دنبال بازار جدید است. آیا به ایران به چشم یک بازار جدید نگاه می کنید؟

سابقه یک قرارداد ۱۰ ساله
تفاهم نامه ای که اخیرا مدل به روز شده آن توسط مسعود پزشکیان و ولادمیر پوتین امضا شد، نسخه به روز شده تفاهمنامه ای است که از سال ۲۰۰۱ و دوره سیدمحمد خاتمی منقعد شد. قراردادی ۱۰ساله برای همکاری‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی. قراردادی که طرفین توافق کردند در صورت اتمام زمان ۱۰ساله درصورتی‌که هریک از طرفین دست‌کم یک‌ سال قبل از پایان اعتبار قرارداد به‌ صورت کتبی طرف دیگر را از قصد خود درباره قطع اعتبار معاهده مطلع نکند، خود‌به‌خود برای دوره‌های پنج‌ساله بعدی تمدید می‌شود. این قرارداد تاکنون سه بار به طور خودکار تمدید شده که آخرین بار آن مربوط به اسفند سال ۱۳۹۹ است.
در میان مفاد این تفاهمنامه یکی از مهمترین موضوعات بحث انرژی و خصوصا انتقال گاز است.
سالهاست حرف از تحول اساسی در حوزه انرژی میان ایران و روسیه زده میشود، بدون آنکه دقت کنیم ایران و روسیه در این زمینه در یک دوگانگی «رقابت و رفاقت» یا «عشق و نفرت» درگیرند. همین مساله هم باعث شده که از دل این تفاهمنامه ها در عمل هیچ اتفاق خاصی نیفتد. از خبرهایی که در همان زمان تفاهمنامه در سال ۲۰۰۱ منتشر شد که بگذریم، در دوره احمدی نژاد چند بار خبر همکاری گازی ایران و روسیه تکرار شده است.
این خبرها هم عموما بعد از خروج یک شرکت خارجی مانند توتال بیشتر به گوش میرسید.

گازپروم و دولت احمدی نژاد
به عنوان مثال اگر از مورد آخری که توتال از ایران در دوره روحانی خارج شد بگذریم، میتوانیم به سابقه آن در دولت احمدی نژاد اشاره کنیم.
در تیرماه سال ۸۶ بعد از خروج توتال از ایران شرکت ملی نفت با گازپروم روسیه تفاهم نامه ای امضا کرد که گفت شد یکی از مهمترین تفاهم نامه های حوزه انرژی است.
غلامحسین نوذری، وزیر وقت نفت ایران، در جلسه ای که با آلکسی میلر، مدیر عامل شرکت گاز پروم داشت، گفته بود: «در این تفاهم نامه در مورد انتقال نفت از دریای خزر به خلیج عمان نیز مواردی قرار گرفته است.»
یک سال بعد گازپروم با انتشار بیانیه ای با اشاره به ملاقات الکسی میلر، مدیر اجرایی شرکت گازپروم و محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران اعلام کرد: «دو طرف درباره گسترش مجمع کشورهای صادرکننده گاز با یکدیگر گفت و گو کردند.»

تفاهم گازی و دولت رئیسی
این روند بعد از جنگ اوکراین سرعت بیشتری گرفت. روسیه بعد از جنگ اوکراین تصور می کرد که زمستان سخت اروپا به خاطر تامین انرژی غرب را به پای خود میکشد اما دچار خطای محاسباتی شد که برخی را هم در داخل ایران به همین خطا کشید. بعد از آن بود که در بی مشتری شدن گاز روسیه تلاش کرد تا بازار جدیدی را هم برای گاز بی مشتری خود پیدا کند. ایران یکی از این مقاصد بود.
برای درک بهتر شرایط نگاه کنید چطور از ابتدای تابستان ۱۴۰۱ که روسیه انتظار زمستان سخت اروپا را می کشید، خبرهایی در ارتباط با تفاهمنامه همکاری ایران و روسیه منتشر شده بود.
شانا (۷ تیر ۱۴۰۱): اوجی وزیر نفت اعلام کرد: ایجاد انقلاب صنعتی برای ایران و روسیه با امضای توافق‌نامه انتقال گاز
خبر گزاری مهر (۲۸ تیر ۱۴۰۱): بزرگترین تفاهم نامه سرمایه گذاری در تاریخ صنعت نفت ایران
خبر گزاری شانا (۲۸ تیر ۱۴۰۱): تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه امضا شد
روزنامه دولتی ایران (۱آبان ۱۴۰۱): تا پایان سال ‌قرارداد گازی تهران - مسکو اجرایی می‌شود / ۶ میلیارد دلار سود ایران از خرید گاز روسیه
شانا (۹ تیر ۱۴۰۳): وزیر نفت تفاهم‌نامه راهبردی انتقال گاز روسیه به ایران امضا شد
اما عملا تاکنون هیچ اتفاقی صورت نگرفته است.