جلوه فروشی تکراری ۱۳۱.۵ میلیون تنی در پتروشیمی

فرزین سوادکوهی،نفت خبر:
درست وقتی هنوز از ناکامی برنامه ششم توسعه خلاص نشده‌ایم، همان برنامه ای که در آن قرار بود تا پایان سال ۱۴۰۰ ظرفیت صنعت پتروشیمی را به ۱۰۰ میلیون تن برسانیم اما با چند سال تأخیر تازه در سال ۱۴۰۴ به حدود ۹۷ میلیون تن رسیده‌ایم، حالا مسئولان دوباره عدد بزرگ‌تری را مدعی شده اند: ۱۳۱.۵ میلیون تن تا پایان برنامه هفتم!احمد جلیلیان‌فرد، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی، این هدف را «کاملاً قابل تحقق» می‌داند و از اجرای ۶۶ طرح جدید سخن می‌گوید. اما چهار مانع ساختاری و مزمن پیش روی صنعت، این ادعا را به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل کرده است.

تحریم‌های فلج‌کننده که دسترسی به تجهیزات، فناوری و سرمایه خارجی را عملاً قطع کرده،کمبود شدید منابع مالی و بی‌میلی کامل بخش خصوصی واقعی به سرمایه‌گذاری،ناترازی شدید گاز و خوراک که بیش از ۲۲ میلیون تن از ظرفیت موجود را خالی نگه داشته وتأخیرهای تاریخی و مزمن در اجرای طرح‌ها که دهه‌هاست تکرار می‌شود و هیچ‌گاه درمان نشده ۴ غولی هستند که در برابر صنعت پتروشیمی ما قد علم کرده اند و ما با این وضعیت برایشان به اصطلاح کُری می خوانیم.

ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی در حال حاضر یعنی آبان ۱۴۰۴ حدود ۹۷ میلیون تن و تولید واقعی تنها ۷۶ میلیون تن است. حتی اگر همه طرح‌های در دست اجرا بدون هیچ مشکلی به بهره‌برداری برسند، که تجربه دهه گذشته نشان می‌دهد بعید است، حداکثر تا پایان ۱۴۰۷ به ۱۱۰ تا ۱۱۵ میلیون تن ظرفیت اسمی می‌رسیم. یعنی حداقل ۱۶ تا ۲۰ میلیون تن فاصله با هدف برنامه هفتم پیدا می کنیم.

این داستانی تکراری است. در برنامه ششم قرار بود سال ۱۴۰۰ به ۱۰۰ میلیون تن برسیم، اما به دلیل همین چهار مانع، تازه اواخر ۱۴۰۴ به مرز ۹۷ میلیون تن رسیده‌ایم. جهش سوم صنعت پتروشیمی که سال ۱۳۹۷ با هیاهوی بسیار رونمایی شد و قرار بود ظرفیت را تا ۱۴۰۴ به ۱۴۰ میلیون تن برساند، هنوز بیش از ۴۵ درصد طرح‌هایش نیمه‌کاره یا کاملاً متوقف است. حالا بدون اینکه حتی یک مشکل اصلی حل شده باشد، عدد بزرگ‌تری روی کاغذ نوشته‌اند و آن را «کاملاً قابل اجرا» می‌نامند.

مانع اول مثل همیشه تحریم‌هاست. بیش از ۸۰ درصد تجهیزات کلیدی مجتمع‌های پتروشیمی وارداتی است. تحریم‌های بانکی باعث شده حتی خرید کاتالیست‌های ساده هم با تأخیر یک‌ساله و هزینه چند برابری انجام شود. جذب سرمایه‌گذاری خارجی که پیش از تحریم‌ها سالانه بالای ۱۰ میلیارد دلار بود، اکنون تقریباً صفر شده. هیچ شرکت معتبر خارجی حاضر نیست در شرایطی که هر لحظه ممکن است دارایی‌هایش توقیف شود، وارد ایران شود.

مانع دوم هم باز مثل همه سال های گذشته، پولی است که در چنته نداریم. برای رسیدن به ۱۳۱.۵ میلیون تن حداقل ۲۶ تا ۲۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید لازم است. اما بودجه عمرانی دولت در سال ۱۴۰۴ کمتر از ۴۰ همت (حدود ۸ میلیارد دلار) است و بخش عمده آن هم صرف پروژه‌های نیمه‌تمام غیرپتروشیمی می‌شود. صندوق توسعه ملی که قرار بود منبع اصلی تأمین مالی باشد، با کمبود شدید منابع مواجه است. بانک‌ها هم با نرخ بهره ۳۰تا۳۴ درصدی وثیقه‌های سنگین، عملاً از تأمین مالی پروژه‌های بلندمدت عاجزند. بخش خصوصی واقعی (و نه هلدینگ‌های شبه‌دولتی) کمتر از ۱۰ درصد کل سرمایه‌گذاری تاریخ پتروشیمی را انجام داده و هیچ انگیزه‌ای برای ورود ندارد.

مانع سوم نبود خوراک گاز است. بیش از ۷۰ درصد ظرفیت خالی فعلی مستقیماً به کمبود گاز طبیعی برمی‌گردد. در زمستان ۱۴۰۳ روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب گاز از پتروشیمی‌ها قطع شد. نرخ رشد مصرف گاز خانگی و صنعتی و خانگی سالانه ۶تا۸ درصد است، در حالی که تولید گاز میدان پارس جنوبی در حال افول است. پروژه‌های فشارافزایی پارس جنوبی و جمع‌آوری گازهای مشعل حداکثر ۲۰تا۲۵ میلیون مترمکعب به ظرفیت اضافه می‌کنند، اما این مقدار حتی ناترازی فعلی را پوشش نمی‌دهد، چه برسد به ۳۵ میلیون تن ظرفیت جدید که حداقل به ۴۰ میلیون مترمکعب گاز اضافی نیاز دارد.

مانع چهارم هم بی حساب کتابی زمان اجرای طرح هاست. هیچ طرحی سر وقت تمام نمی‌شود. از ۶۶ طرحی که آقای جلیلیان‌فرد از آن‌ها سخن می‌گوید، بیش از ۳۰ طرح پیشرفت فیزیکی زیر ۳۰ درصد دارند. طرح‌هایی مثل پتروشیمی آپادانا، صدف، ارغوان‌گستر ایلام، هنگام و … که قرار بود ۱۴۰۳تا۱۴۰۴ بهره‌برداری شوند، به دلیل کمبود خوراک، پول و تجهیزات به ۱۴۰۶تا۱۴۰۷ موکول شده‌اند. ده‌ها طرح دیگر صرفاً برای گرفتن سهمیه خوراک یارانه‌ای روی کاغذ ایجاد شده‌اند و هیچ‌گاه ساخته نخواهند شد. بر اساس همان پدیده معروف «پتروشیمی‌های کاغذی که همیشه از آن به تلخی یاد می کنیم.

وقتی برنامه ششم با تمام وعده‌های رنگارنگش ناکام ماند، عقل سلیم حکم می‌کرد ابتدا دلایل شکست را ریشه‌یابی و درمان کنیم، نه اینکه عدد بزرگ‌تری بنویسیم و همان مشکلات را نادیده بگیریم. تکرار این چرخه معیوب نه تنها منابع محدود کشور را هدر می‌دهد، بلکه اعتماد هر نوع سرمایه‌گذار داخلی و خارجی را برای همیشه از بین می‌برد.

صنعت پتروشیمی ایران استعداد تبدیل شدن به مهره تاثیرگذار منطقه را دارد، اما تا وقتی تحریم، ناترازی انرژی، بی‌پولی و سوءمدیریت چهارگوشه میدان را محاصره کرده‌اند، هر هدفی، چه ۱۰۰ میلیون تن باشد چه ۱۳۱.۵ میلیون تن ، فقط یک عدد زیبا روی کاغذ باقی خواهد ماند. زمان شعارهای میلیارد دلاری سر آمده؛ وقت عمل به وعده‌های کوچک، واقعی و قابل اندازه‌گیری است.

انتهای پیام