فرزین سواد کوهی _ نفت خبر ؛
سوءمدیریت نفتی همچون خوره‌ای بر جان، اصلی‌ترین مقصر حرکت لاک‌پشتی صنعت حفاری نفت در ایران است. بودجه حفاری سالانه ایران، آن ۲.۵ میلیارد دلار خنده‌دار، نه تنها در مقایسه با ۴۰ میلیارد دلار عربستان، بلکه حتی با ۱۰ میلیارد دلار عراق، بسیار ناچیز است. اما این بودجه تحقیرآمیز بدتر از مقدارش، نحوه تخصیصش است که قضیه را اسف بار‌تر می‌کند. در نتیجه ، بیش از ۴۰ درصد این بودجه به جای سرمایه‌گذاری در دکل‌های جدید یا آموزش متخصصان، صرف هزینه‌های جاری و پروژه‌های ناتمام می‌شود. بوروکراسی بی‌پایان، مجوزها را ماه‌ها به تعویق می‌اندازد واین در شرایطیست که اولویت‌ها بر پایه حفظ تولید موجود تنظیم شده و نه اکتشاف.
مثلاً در حالی که عربستان با صندوق ثروت ملی‌اش، هر سال ۵۰ دکل مدرن وارد می‌کند، ایران بودجه را درگیر جنگ‌های داخلی شرکت‌های تابعه وزارت نفت می‌کند .همان آوردگاه مضحک مملو از دن‌کیشوت‌هایی که کارفرما و پیمانکار خصوصی را سال‌هاست بر سر قراردادها به جان هم انداخته.
صنعت نفت ایران، که زمانی غول خاورمیانه بود، حالا به یک پیکر رو به احتضار تبدیل گردیده است. ایران پتانسیل تولید روزانه ۵ میلیون بشکه را دارد ، البته به شرطی که نه تنها حفاری، بلکه استخراج، پالایش و زیرساخت‌های پس از آن هم تقویت شود. اما امروز، تولید واقعی حول ۳.۲ میلیون بشکه می‌چرخد، و بخش عمده این افت به حفاری برمی‌گردد.
نرخ روزانه حفاری، که معیاری کلیدی برای سنجش کارایی است، در ایران به ۲۵تا۳۰ متر رسیده. رقمی که از سال ۲۰۲۳ تنها ۱۰ درصد بهبود یافته، اما هنوز نصف میانگین منطقه‌ای است. در عربستان سعودی، دکل‌ها روزانه ۱۰۰ متر پیش می‌روند؛ در امارات، حتی ۱۲۰ متر! این شکاف، نه تصادفی، بلکه نتیجه سال‌ها سوءمدیریت ساختاری است که بودجه را به باد می‌دهد.
اعداد دروغ نمی‌گویند. طبق گزارش‌های ماهانه شرکت ملی حفاری ایران،در نیمه اول ۲۰۲۵، با حدود ۱۶۰ دکل فعال (از مجموع ۳۰۰ دکل موجود)، ماهانه تنها ۵۵ هزار متر حفاری انجام شده. پس سالانه حدود ۶۶۰ هزار متر حفاری صورت گرفته است در حالی که برای حفظ تولید فعلی، حداقل به ۱.۵ میلیون متر حفاری نیاز داریم.
اگر خود را با همسایه مان عراق مقایسه کنیم خواهیم دید که آن‌ها با ۲۵۰ دکل هر سال ۲ میلیون متر حفاری می‌کنند یعنی سه برابر ما حفاری دارند و تولیدشان را ۲۰ درصد افزایش داده‌اند در حالی که ما حتی نه در حفاری بلکه در اکتشافات جدید هم ۵ درصد افت کرده ایم! این اعداد، که از داده‌های رسمی وزارت نفت و اوپک استخراج شده، نشان‌دهنده یک بحران ساختاری است.
دکل‌های ایرانی، ۷۰ درصدشان بالای ۲۰ سال سن دارند؛ نرخ خرابی‌شان ۱۵ درصد است، و هر توقف کوچکشان، هفته‌ها زمان می سوزاند. در مقابل، در خلیج فارس، دکل‌های مدرن چینی یا آمریکایی، با فناوری هیدرولیک پیشرفته، downtime را به زیر ۵ درصد رسانده‌اند و downtime چیست؟ یعنی "زمان توقف عملیات" یا زمان غیرفعال.یعنی دوره‌هایی که تجهیزات (مثل دکل حفاری، پمپ‌ها یا مته‌ها) به دلیل خرابی، تعمیر، نگهداری، مشکلات فنی، یا حتی عوامل خارجی (مثل آب و هوا یا کمبود قطعات) کار نمی‌کنند.
در حفاری، هر ساعت downtime می‌تواند هزاران دلار ضرر ایجاد کند چون دکل‌ها ساعتی ۵۰ تا۱۰۰ هزار دلار هزینه دارند. نرخ downtime معمولاً به درصد بیان می‌شود. مثلاً downtime ۱۵% یعنی دکل از هر ۱۰۰ ساعت، ۱۵ ساعت بیکاراست. در ایران، به خاطر دکل‌های قدیمی، این نرخ بالاست-چیزی در حدود ۱۵%- که نرخ حفاری روزانه را از ۵۰ متر به ۲۵ متر می‌رساند. در مقابل، دکل‌های مدرن مثل آن انواعی که در خلیج فارس مورد استفاده قرار می گیرند با سنسورهای هوشمند و هیدرولیک پیشرفته، downtime را به زیر ۵% می رسانند.
در نزاع حاصل از سو مدیریت،نیروی انسانی هم قربانی است. بیش از ۳۰ درصد مهندسان متخصص مهاجرت کرده‌اند، و ایمنی کار آنچنان کاهش می یابد که حوادث سالانه ۲۰ درصد پروژه‌ها را متوقف می‌کند. در جنوب ایران، جاده‌های خاکی و کمبود آب، نرخ حفاری را ۲۵ درصد کم می‌کنند.مشکلی که با یک سرمایه‌گذاری ساده در زیرساخت‌ها حل‌شدنی است،بدلیل نرسیدن بودجه ملغی می شود. چون مدیران ترجیح می‌دهند گزارش‌های پرطمطراق اکتشاف ۱۰۰ هزار کیلومتر مربعی بدهند،آنهم بدون عمل!
تحریم‌های آمریکا که از ۲۰۱۸ تشدید شد، زخم‌ها عمق بیشتری پیدا کرد و سوءمدیریت لباسی جدید پوشید و توجیه ناکارایی شد. حالا هم که دیگردسترسی به تجهیزات پیشرفته قطع شده. مته‌های PDC (الماس‌دار پلی‌کریستالین)، که با تیغه‌های الماس‌مانند، سرعت حفاری را تا دو برابر افزایش می‌دهند و سایش را ۵۰ درصد کم می‌کنند، اینک از طریق واسطه‌های نه چندان غریب به قیمتی گران وارد می‌شوند. بدون این مته‌ها، حفاری سنتی با مته‌های فولادی معمولی نه تنها کندتر است و سرعتی ۳۰تا۴۰ درصد کمتردارد، بلکه پیچیدگی‌های فنی را نیز چند برابر می‌کند.
تعویض مکرر مته‌ها (هر ۱۰۰ متر به جای ۵۰۰ متر)، افزایش ریسک شکست چاه و مصرف سوخت ۲۵ درصد بیشتررا بدنبال دارد. همه این‌ها downtime را به ۲۰ درصد می‌رساند و هزینه هر متر را ۳۰ درصد بالاتر می‌برد، یعنی چیزی در حدود ۱۵۰۰ دلار در برابر ۱۰۰۰ دلار جهانی که به هرحال به اقتصاد نفت تحمیل می شود. در نتیجه ، پروژه‌های کلیدی مثل آزادگان جنوبی، که قرار بود تا ۲۰۲۴ تکمیل شود، حالا کارش به سه سال دیگر موکول شده. تحریم، نه تنها فناوری را بلوکه کرده، بلکه سرمایه‌گذاری خارجی را هم فراری داده. شرکت‌های بزرگی مثل توتال فرانسه و شل بریتانیا، که زمانی شریک بودند، حالا رفته‌اند و جای‌شان را به پیمانکاران چینی مسئله دار داده‌اند.
بحث‌برانگیزی ماجرا اینجاست: آیا این کندی عمدی است؟ منتقدان می‌گویند تمرکز بیش از حد روی صادرات نفت خام برای۹۰ درصد درآمد ارزی، به جای سرمایه‌گذاری در بالادست، یک استراتژی شکست‌خورده است. ایران روزانه ۲ میلیون بشکه صادر می‌کند،اما بدون حفاری جدید،این چاه‌ها در ۱۰ سال آینده خشک می‌شوند.
مدل اقتصادی فعلی، که نه برای رشد، بلکه بر پایه حفظ تولید موجود است ، کشور را به یک فروشنده نفتی وابسته تبدیل کرده . وابستگی‌ای که نوسان قیمت‌ها را از ۸۰ دلار فعلی به ۶۰ دلار احتمالی در ۲۰۲۶ می رساند .اسلوبی که می تواند فلج‌کننده باشد. در حالی که ونزوئلا با ذخایر مشابه، به خاطر تحریم‌ها و سوءمدیریت، تولیدش را از ۳ به ۰.۷ میلیون بشکه رسانده، ایران هنوز نفس می‌کشد، اما براستی تا کی؟
سناریوی معکوس هم جالب است: اصلاح سوءمدیریت و کنار زدن و نه دور زدن تحریم‌ها، نتایج مطلوبی در پی خواهد داشت. عقلای قوم تخمین می‌زنند که با تخصیص عاقلانه بودجه و ورود ۵۰ دکل مدرن، نرخ حفاری قاعدتا به ۵۰ متردر روز برسد و تولید ۲۰ درصد جهش کند . یعنی روزی ۶۰۰ هزار بشکه اضافی ، معادل ۱۵ میلیارد دلار درآمد سالانه که می تواند بر زخم اقتصاد ناسور ما مرهمی نیم بند باشد. اما این فقط یک "تصور" است، نه واقعیت. مدیریت های نفتی این سال ها ، با وعده‌های پرطمطراق، همچنان درجا می‌زنند. تأخیری که نه به خاطر زلزله یا سیل، بلکه به خاطر همان حرکت لاک پشتی کسل کننده است.
باید این را یک هشدار دانست که نفت ایران در حال مردن است، و آنهم نه فقط به خاطر رفتارخصمانه خارجی ها، بلکه به دلیل بی‌عملی داخلی ها. اگر نرخ حفاری به همین شکل بماند، تا سال۲۰۳۰، ایران از رتبه چهارم ذخایر به رتبه ششم سقوط می‌کند و آن‌وقت، نه اوپک و نه بازار جهانی، هیچ‌کدام منتظرمان نمی‌مانند وآنگاه باتلاق کندی، همه‌مان را آرام آرام خواهد بلعید.
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
