هند، ترکیه و بریکس؛ رقابتی ژئوپلیتیکی در سایه ناتو

ریشه‌های مخالفت هند

هند به‌عنوان یک قدرت کلیدی در بریکس، به دلایل ژئوپلیتیکی با عضویت کامل ترکیه مخالفت کرده است. روابط نزدیک ترکیه با پاکستان، رقیب تاریخی هند به‌ویژه حمایت آنکارا از اسلام‌آباد در مناقشه کشمیر، برای دهلی‌نو موضوعی حساس است. جاگانات پاندا تحلیلگر هندی، در اکتبر ۲۰۲۴ به دویچه وله گفت که هند با عضویت کشورهایی که مواضع ضد هندی دارند مانند پاکستان یا متحدانش مخالف است. این موضع پس از حمله آوریل ۲۰۲۵ در کشمیر که ۲۷ شهروند هندی را کشت، تشدید شد. برخی رسانه‌های هندی، مانند India Today، مدعی شدند که پهپادهای Bayraktar TB2 ساخت ترکیه در اختیار نیروهای پاکستانی در مرز مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این ادعا حتی اگر تأیید هم نشده باشد به‌عنوان ابزاری دیپلماتیک برای توجیه مخالفت هند با ترکیه در بریکس به کار رفته و نشان‌دهنده جنگ اطلاعاتی در منطقه است.

هند همچنین نگران است که عضویت ترکیه در همزمان عضو ناتو نیز هست، بریکس را از یک نهاد غیرمتعهد به یک اتحاد مخالف غرب تبدیل کند. هند که از طریق عضویت در گروه کواد (با ایالات متحده، ژاپن و استرالیا) روابط استراتژیکی با غرب دارد ترجیح می‌دهد بریکس به‌عنوان پلتفرمی برای اصلاح نظم جهانی باقی بماند. طبق گزارش میدل ایست آی مقام ارشد هندی اظهار داشته: «هند نمی‌خواهد بریکس به ابزاری برای تقابل با غرب تبدیل شود.» فشارهای ایالات متحده بر هند برای محدود کردن همکاری با روسیه و چین، به‌ویژه پس از تحریم‌های گسترده علیه مسکو در ۲۰۲۴ به دلیل جنگ اوکراین، این موضع را تقویت کرده است. این فشارها که در مذاکرات کواد در ژوئن ۲۰۲۵ نیز مشهود بود، هند را به سمت احتیاط بیشتر در قبال گسترش بریکس سوق داده است.

مواضع و انگیزه‌های اعضای بریکس

چین از درخواست ترکیه حمایت کرده و آن را فرصتی برای گسترش نفوذ بریکس و ایجاد شکاف در ناتو می‌بیند. جذب ترکیه به‌عنوان عضوی از ناتو می‌تواند انسجام این ائتلاف غربی را تضعیف کند و نفوذ چین را در اوراسیا، به‌ویژه در مسیرهای تجاری خاورمیانه و اروپا، تقویت نماید. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، در ۳ سپتامبر ۲۰۲۴ اظهار داشت که پکن از پیوستن شرکای همفکر حمایت می‌کند. روسیه نیز، به‌عنوان رئیس اجلاس کازان از ترکیه حمایت کرد، اما این حمایت بیشتر به‌عنوان تلاشی برای تضعیف جبهه ناتو و تقویت روابط دوجانبه با آنکارا در برابر فشارهای غرب بر سر اوکراین تحلیل می‌شود. با وجود اختلافات ترکیه و روسیه در موضوع اوکراین، مسکو از نزدیکی ترکیه به بریکس به‌عنوان اهرمی برای کاهش فشارهای تحریمی بهره می‌برد.

برزیل و آفریقای جنوبی رویکردی محتاطانه دارند. برزیل نگران است که ورود ترکیه، به‌عنوان یک قدرت اقتصادی و نظامی، رقابت تجاری در بازارهای جهانی، به‌ویژه در آمریکای لاتین، را تشدید کند. آفریقای جنوبی نیز از نفوذ روبه‌رشد ترکیه در آفریقا به‌ویژه از طریق تجارت تسلیحات و پروژه‌های زیرساختی، ابراز نگرانی کرده است. یک دیپلمات برزیلی در دسامبر ۲۰۲۴ به میدل ایست آی گفت: «عضویت ترکیه در ناتو و نفوذ منطقه‌ای آن برای برخی اعضا سؤال‌برانگیز است.» هر دو کشور، با روابط نزدیک به غرب، ترجیح می‌دهند بریکس یک بلوک غیرمتعهد باقی بماند.

مفهوم «غیرمتعهد» در بریکس

مفهوم «غیرمتعهد» در بریکس به معنای حفظ استقلال استراتژیک در برابر بلوک‌های غربی و شرقی است. برای هند، برزیل و آفریقای جنوبی این به معنای اصلاح نظم جهانی از طریق نهادهایی مانند بانک توسعه جدید (NDB) بدون تقابل مستقیم با غرب است. در مقابل، چین و روسیه بریکس را به‌عنوان ابزاری برای کاهش هژمونی غرب می‌بینند. ورود ترکیه با تعهدات ناتویی و روابط پیچیده با غرب، می‌تواند این تعادل شکننده را به هم بزند. فشارهای ایالات متحده بر هند، برزیل و آفریقای جنوبی برای محدود کردن همکاری با روسیه و چین به‌ویژه پس از تشدید تحریم‌ها علیه مسکو در ۲۰۲۴، تصمیم‌گیری درباره ترکیه را دشوارتر کرده است.

معیارهای عضویت و وضعیت "کشور شریک"

معیارهای عضویت در بریکس، تدوین‌شده در ۲۰۲۳، شامل اجماع مثبت همه اعضا، عدم اعمال تحریم‌های غیرسازمانی علیه اعضا و حمایت از اصلاح شورای امنیت سازمان ملل است. ترکیه با چالش‌هایی مواجه است، زیرا ایران و روسیه نسبت به تعهدات آنکارا به ناتو بدبین هستند. وضعیت «کشور شریک»، که در اجلاس کازان به ترکیه و ۱۲ کشور دیگر پیشنهاد شد، مشارکت محدود در فعالیت‌های بریکس بدون حق رأی یا نفوذ در تصمیم‌گیری را فراهم می‌کند. این وضعیت برای ترکیه که به دنبال نقشی کلیدی در نظم جهانی است، جذابیت کمی دارد.

مزایای عضویت در بریکس

عضویت کامل در بریکس امکانات اقتصادی، ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک قابل‌توجهی را در اختیار یک کشور قرار می‌دهد. از نظر اقتصادی، اعضا به منابع بانک توسعه جدید (NDB) دسترسی دارند که پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای را تأمین مالی می‌کند، و از تجارت با اقتصادهای نوظهور بریکس مانند چین و هند بهره‌مند می‌شوند. در سطح ژئوپلیتیکی، عضویت کامل حق رأی در تصمیم‌گیری‌های بریکس را فراهم می‌کند، که به کشور امکان می‌دهد در شکل‌دهی به نظم جهانی چندقطبی نقش داشته باشد. برای ترکیه این مزایا می‌توانند به تنوع‌بخشی به شرکای تجاری، کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تورم و کاهش ارزش لیر و تقویت جایگاه آن به‌عنوان یک بازیگر مستقل کمک کنند. بااین‌حال، وضعیت «کشور شریک» این مزایا را به‌طور کامل ارائه نمی‌دهد که توضیح‌دهنده تردید آنکارا در پذیرش آن است.

انگیزه‌های ترکیه

ترکیه تحت رهبری اردوغان به دنبال کاهش وابستگی به غرب و تقویت جایگاه خود به‌عنوان یک قدرت جهانی است. ناکامی در مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا، تنش‌ها با ناتو بر سر خرید سامانه اس-۴۰۰ و نیاز به بازارهای جدید به‌ویژه در چین و هند، تقابل احتمالی با اسرائیل و رهبری خاورمیانه در آینده انگیزه‌های اصلی آنکارا هستند. یوگنیا گابر دیپلمات سابق اوکراینی در اکتبر ۲۰۲۴ اظهار داشت که ترکیه برای تقویت اقتصاد خود به دنبال تجارت با بریکس است. اردوغان در سپتامبر ۲۰۲۴ تأکید کرد که عضویت در بریکس مکمل تعهدات ناتو است.

پیامدهای ژئوپلیتیکی

انگیزه‌های ترکیه برای پیوستن به بریکس با چالش‌های داخلی این گروه، از جمله رقابت‌های میان اعضا، روبه‌رو شده است. ر قابت مصر و اتیوپی بر سر کرسی شورای امنیت، که در نوامبر ۲۰۲۴ در گزارش بلومبرگ برجسته شد، نمونه‌ای از تنش‌های داخلی است که اجماع بریکس را مختل می‌کند. رقابت‌های هند و چین نیز توانایی بریکس برای اقدام یکپارچه را تضعیف کرده است. نقش ترکیه به‌عنوان «تعدیل‌کننده» در بریکس به دلیل حضور ایران و روسیه که روابط خصمانه‌ای با غرب دارند، چالش‌برانگیز است. ترکیه با وجود تلاش برای ایفای نقش میانجی، ممکن است نتواند تعادل لازم را ایجاد کند، به‌ویژه با توجه به تعهدات ناتویی خود. عدم دستیابی به عضویت کامل ممکن است آنکارا را به سمت سازمان همکاری شانگهای سوق دهد، اما سناریوی محتمل‌تر، مذاکره با غرب برای کسب امتیازات دیپلماتیک، مانند پیشرفت در مذاکرات اتحادیه اروپا یا کاهش تنش‌ها در ناتو، است.

آینده بریکس و ترکیه

تردید ترکیه در پذیرش وضعیت «کشور شریک» بخشی از استراتژی آنکارا برای حفظ استقلال ژئوپلیتیکی و اهرم در برابر غرب است. تشدید تنش‌های جهانی مانند جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، بر تصمیم‌گیری‌های بریکس تأثیر گذاشته و اجماع درباره ترکیه را دشوارتر کرده است. عضویت کامل ترکیه به رفع نگرانی‌های هند و دیگر اعضا بستگی دارد. بریکس به‌عنوان نیرویی بالقوه در برابر نظم غربی، باید تنش‌های داخلی خود را مدیریت کند تا به یک بازیگر مؤثر تبدیل شود. در غیر این صورت، ترکیه ممکن است به دنبال گزینه‌های دیگر، مانند تقویت روابط با غرب یا پیوستن به نهادهای غیرغربی مانند سازمان همکاری شانگهای باشد.

انتهای پیام