اروپا در جدال با سایه شرق: زمستانی که سخت نبود و بلوغ استراتژیک گاز، مهارگر اهرم فشار مسکو شد

پارسا ملکی، نفت خبر:

این گزارش، روایتگر مسیری است که اروپا از وحشت جنگ گرجستان در سال ۲۰۰۸ آغاز کرد و به بلوغ استراتژیک در حوزه انرژی رسید؛ بلوغی که اهرم فشار انرژی روسیه را به طرز چشمگیری کم‌اثر ساخت.

از وحشت ۲۰۰۸ تا دژ مستحکم ذخیره‌سازی: تولد یک سپر امنیتی

پیش از سال ۲۰۰۸، انبارهای گاز اروپا تنها ابزاری فنی برای تنظیم تقاضای فصلی بودند. اما جنگ گرجستان در اوت ۲۰۰۸ و به دنبال آن بحران گازی ژانویه ۲۰۰۹ که مسکو شیرهای گاز را به روی اوکراین و اروپا بست، چشم‌انداز را دگرگون کرد. ذخیره‌سازی گاز از یک ملاحظه مهندسی به سپر حیاتی در برابر ریسک‌های سیاسی ارتقا یافت.

همین‌جا بود که مسیر جدید اروپا آغاز شد. کشورهایی چون آلمان، اتریش، ایتالیا و هلند سرمایه‌گذاری در تأسیسات ذخیره‌سازی زیرزمینی را کلید زدند. آلمان غول صنعتی اروپا، با گسترش تأسیسات رِدِن به ظرفیت ۴ میلیارد مترمکعب، پیشتاز این حرکت بود. تا سال ۲۰۱۴، ظرفیت ذخیره‌سازی قاره از ۷۰ به بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب جهش یافت.

نقطه عطف واقعی پس از تهاجم روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲ رقم خورد. اتحادیه اروپا قوانینی سخت‌گیرانه تصویب کرد که کشورهای عضو را ملزم می‌کرد تا نوامبر هر سال، حداقل ۸۰ و سپس ۹۰ درصد از ظرفیت ذخایر گاز خود را پر کنند. در ژوئن ۲۰۲۵، ذخایر اروپا در حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد ظرفیت قرار دارد؛ و این به نمادی از تعادل موفقیت‌آمیز میان پویایی بازار و آمادگی استراتژیک تبدیل شد.

اروپا هم‌زمان عزم خود را برای کاهش وابستگی به گاز روسیه جزم کرد که در ۲۰۰۸ حدود ۴۰ درصد از واردات را شامل می‌شد. پروژه کریدور جنوبی گاز برای انتقال گاز آذربایجان و توسعه پایانه‌های گاز مایع (LNG) در هلند، اسپانیا و یونان آغازگر این دگردیسی بود. قراردادهای بلندمدت با قطر و ایالات متحده، امکان پر کردن سریع ذخایر در مواقع اضطراری را فراهم کرد. این اقدامات، ذخایر استراتژیک گاز را شکل داد و دست روسیه را در استفاده از کارت انرژی بست.

بافتن تاروپود یکپارچگی: شبکه گاز اروپا همچون یک بدن واحد

همزمان با انقلاب در ذخیره‌سازی هدفمند، تحول در شبکه‌سازی میان کشورهای اروپایی، گامی بلند در ایجاد بازار انرژی واحد و کاهش وابستگی به منابع خاص بود. این استراتژی، قلب تپنده انعطاف‌پذیری اروپا و عاملی کلیدی در خنثی‌سازی اهرم روسیه شد.

جنگ گرجستان و بحران ۲۰۰۹، اتحادیه اروپا را واداشت تا پروژه‌های اتصال شبکه‌های گازی را تسریع بخشد. خطوط لوله‌ای نظیر اینترکانکتور یونان-بلغارستان (IGB) و ترانس-آدریاتیک (TAP) برای انتقال گاز غیرروسی و انعطاف‌پذیری طراحی شدند. کریدور جنوبی مسیرهای جدیدی گشود و در ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵، پروژه‌هایی چون بالتیک پایپ (نروژ به لهستان) وابستگی به مسیرهای اوکراینی را کاهش داد.

در دهه ۲۰۱۰، سومین بسته انرژی موانع تجاری و فنی را حذف کرد و هاب گازی TTF در هلند به مرجع قیمت‌گذاری تبدیل شد. اروپا با افزایش پایانه‌های LNG در روتردام، زبروشه و کراک به بازارهای جهانی متصل شد. آلمان پس از ۲۰۲۲ پایانه‌های شناور LNG (FSRU) را با سرعت راه‌اندازی کرد. گروه CESEC و خط لوله GIPL (لهستان-لیتوانی) همکاری منطقه‌ای را تقویت کردند و نشان دادند که قطع گاز در یک نقطه، کل اروپا را فلج نمی‌کند.

مسیر تعادل: چگونه اروپا اهرم مسکو را کند کرد

از منظر "نظریه بازی‌ها" اقدامات اروپا یک "مسیر تعادل" (Equilibrium Path) هوشمندانه بود که به تعادل بهینه منجر شد و گزینه تقابل تمام‌عیار روسیه را کم‌اثر کرد. این مسیر از زنگ خطر جنگ گرجستان در ۲۰۰۸ آغاز شد. زمانی که اروپا دریافت وابستگی ۴۰ درصدی به گاز روسیه ریسک‌های ژئوپلیتیکی بالایی دارد. این سیگنال اروپا را از مسیر وابستگی خارج کرد. در واکنش استراتژیک (۲۰۰۹-۲۰۱۴)، اروپا با پیش‌بینی رفتار تهاجمی روسیه، ذخیره‌سازی زیرزمینی را از ۷۰ به بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب افزایش داد و شبکه‌سازی را با پروژه‌هایی مانند سومین بسته انرژی تقویت کرد، گزینه تقابل انرژی روسیه را گران‌تر کرد. در مرحله تثبیت (۲۰۱۴ - بحران کریمه)، الحاق کریمه پیش‌بینی‌ها را تأیید کرد؛ اروپا وابستگی به گاز روسیه را به ۲۵ درصد کاهش داد و با گسترش LNG، اهرم روسیه را ضعیف‌تر کرد. در اوج انعطاف‌پذیری اروپا با ذخایر گازی و شبکه‌سازی یکپارچه، به LNG روی آورد و وابستگی به روسیه را به زیر ۱۰ درصد رساند و اهرم انرژی روسیه را خنثی کرد. انحراف از مسیر تعادل (Path Off)، یعنی ادامه وابستگی به روسیه پس از ۲۰۰۸، می‌توانست در ۲۰۲۲ به کمبود گاز و فروپاشی اقتصادی منجر شود که اهرم فشار روسیه را تقویت می‌کرد. این مسیر تعادل با دوراندیشی و زیرساخت‌های آماده، اروپا را به استقلال انرژی رساند.

نتایج در ۲۰۲۵: استقلال، انعطاف‌پذیری و مهار یک قدرت

در ژوئن ۲۰۲۵، اروپا در تعادل جدیدی است. با ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب و شبکه‌های یکپارچه، در برابر شوک‌های عرضه مقاوم شده است. وابستگی به گاز روسیه به زیر ۱۰ درصد کاهش یافته و زیرساخت‌های LNG انعطاف‌پذیری بی‌سابقه‌ای ایجاد کرده‌اند.

جنگ گرجستان سیگنالی بود که اروپا را به مسیر تعادل امن‌تر هدایت کرد. این اقدامات پیشگیرانه مانع استفاده روسیه از گاز به‌عنوان سلاح در ۲۰۲۲ شد. زمستان سخت مورد انتظار، به زمستانی قابل مدیریت تبدیل شد و نشان داد که پایداری و دوراندیشی برگ برنده آنها بوده است.

انتهای پیام