استراتژی انرژی، رقابت و چالش‌های اقتصادی

پارسا ملکی، نفت خبر:

در میان تنش‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه، چین با استراتژی سرمایه‌گذاری هدفمند، بیش از نیمی از تولید نفت عراق، دومین صادرکننده بزرگ اوپک با ذخایر ۱۴۵ میلیارد بشکه‌ای را مدیریت می‌کند. تحولات سال ۲۰۲۵ نشان‌دهنده تصاحب ۷۰ درصد لایسنس‌های اکتشافی جدید توسط شرکت‌های چینی، از جمله قرارداد ۱۸ میلیارد دلاری Geo-Jade Petroleum در بصره، است که خلأ خروج شرکت‌های غربی را پر کرده و جایگاه پکن را تثبیت نموده است.
این نفوذ که بر پایه پذیرش شرایط تجاری انعطاف‌پذیر استوار است، بخشی از ابتکار "کمربند و جاده" برای تضمین واردات ۱۰ میلیون بشکه نفت روزانه تا ۲۰۳۰ محسوب می‌شود و می‌تواند تولید عراق را از ۳.۸۶ میلیون بشکه در روز فعلی به ۵.۵ میلیون بشکه تا پایان ۲۰۲۵ افزایش دهد، هرچند با چالش‌های اقتصادی و رقابتی همراه است.

حضور چین در بخش بالادستی عراق، شامل اکتشاف و استخراج، از سال ۲۰۰۳ آغاز شده و در ۲۰۲۵ به اوج رسیده است. شرکت‌های دولتی مانند CNPC و Sinopec با مدیریت حدود ۵۰ درصد تولید فعلی (بیش از ۳ میلیون بشکه در روز)، نقش غالب را ایفا می‌کنند، در حالی که شرکت‌های مستقل چینی مانند United Energy Group (UEG) و Geo-Jade، با تصاحب نیمی از لایسنس‌های اکتشافی ۲۰۲۴، در حال گسترش هستند و هدف دوبرابر کردن تولید جمعی خود به ۵۰۰ هزار بشکه در روز تا ۲۰۳۰ را دنبال می‌کنند.

CNPC به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر، اپراتوری میدان غرب القرنة با ذخایر ۲۰ میلیارد بشکه‌ای را پس از خروج ExxonMobil در ۲۰۲۳ بر عهده گرفته و تولید را به ۸۰۰ هزار بشکه در روز تا ۲۰۲۸ هدف‌گذاری کرده است. این تعادل غلبۀ دولتی‌ها بر پروژه‌های بزرگ و رشد بخش خصوصی در بلوک‌های کوچک، ۳۴ درصد ذخایر اثبات‌شده و دوسوم تولید عراق را تحت کنترل چینی‌ها قرار داده است.

پروژه‌های کلیدی ۲۰۲۵، عمق این استراتژی را نشان می‌دهد. کنسرسیوم Geo-Jade قراردادی ۱۸ میلیارد دلاری برای میدان طوبی در بصره امضا کرد، شامل احیای تولید به ۱۰۰ هزار بشکه در روز و ساخت پالایشگاه ۲۰۰ هزار بشکه‌ای، با سرمایه‌گذاری اولیه ۸۴۸ میلیون دلاری و هدف ۴۰ هزار بشکه تا ۲۰۲۷ می‌باشد. شرکت Zhongman Petroleum با ۴۸۱ میلیون دلار در بلوک‌های الفرات میانی سرمایه‌گذاری کرد، و Jereh Group قراردادی برای میدان منصوریه منعقد نمود که ۱۱۰ میلیارد فوت مکعب گاز سالانه تا ۲۰۲۹ تولید خواهد کرد. این ابتکارها، بخشی از تلاش عراق برای کاهش سوزاندن گاز از ۶۲۵ میلیارد فوت مکعب در ۲۰۲۳ و افزایش ظرفیت پردازش به ۱.۱ تریلیون فوت مکعب تا ۲۰۳۰ هستند.

مزایای رقابتی چینی‌ها در برابر غربی‌ها، در انعطاف‌پذیری نهفته است. آن‌ها هزینه‌های حفاری را به ۴ الی ۵ میلیون دلار به ازای هر چاه رسانده‌اند معادل نصف نرخ شرکت های غربی‌، و پروژه‌ها را در ۲ تا ۳ سال تکمیل می‌کنند، در مقابل ۵ الی۱۰ سال برای شرکت‌هایی مانند Chevron که به استانداردهای بالاتر و ریسک‌های سیاسی حساس‌ترند.

تغییر مدل قراردادها از کارمزد ثابت به تقسیم سود در ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵، این برتری را تقویت کرده و مستقل‌های چینی را جذب نموده، اما تأثیر بلندمدت آن بر امنیت انرژی عراق دوگانه افزایش تولید و سرمایه‌گذاری است. و این سیاست در حالی که وابستگی به شرکای خارجی را افزایش داده و ریسک‌های ژئوپلیتیکی مانند تحریم‌های غربی علیه قاچاق نفت ایرانی-عراقی را تشدید خواهد کرد.

بازگشت غربی‌ها، مانند ExxonMobil با قراردادی سودآور برای میدان مجنون در اکتبر ۲۰۲۵، نشان‌دهنده تعادل است؛ نخست‌وزیر السودانی تأکید کرده: "ما شراکت با همه را می‌خواهیم، اما امنیت انرژی اولویت ماست."

چالش‌ها و چشم‌انداز
علی‌رغم پیشرفت‌ها، چالش‌های شفافیت و استانداردها برجسته است. امتیاز عراق در شاخص شفافیت استخراج منابع در ۲۰۲۵، ۵۵.۵ است که امتیاز پایینی محسوب می‌شود و انتقاداتی از عدم افشای قراردادهای چینی و وابستگی به نیروی کار خارجی وجود دارد. با این حال دولت عراق اقدامات اصلاحی را پیش برده. لایحه مشارکت عمومی-خصوصی در آوریل ۲۰۲۵ برای افزایش نظارت بر قراردادها و وام‌های نفتی، الزام ۷۰ درصد استخدام محلی در پروژه‌های ۲۰۲۵، و مدیریت مشترک حساب‌های امانی با Sinosure برای تضمین شفافیت از اقدامات دولت السودانی بوده است.

از نظر اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌های چینی ROI حدود ۱۵ تا ۲۰ درصدی را به همراه داشته، اما درآمد نفتی عراق که معادل ۹۳ درصد بودجه دولت و ۱۰۷ میلیارد دلار است در ۲۰۲۴ مقابل نوسانات قیمت و تحریم‌های ایالات متحده آسیب‌پذیر است. اختلافات کردستان و ریسک توقف خط لوله ترکیه نیز این ثبات را تهدید می‌کند و انتخابات ۲۰۲۶ ممکن است تعادل شراکت‌ها را تغییر دهد.

در مجموع نفوذ چین با تمرکز بر پروژه‌های کلیدی و مدل‌های قراردادی نوین، امنیت انرژی پکن و رشد اقتصادی عراق با GDP ۶۹۰ میلیارد دلاری را تقویت می‌کند، اما موفقیت به مدیریت چالش‌های شفافیت، رقابت نامتقارن و تحریم‌ها بستگی دارد. این روند پارادایمی پایدار در بازار انرژی خاورمیانه را رقم می‌زند که مشروط به تنوع‌بخشی و حاکمیت منسجم است.

انتهای پیام