بحران حفاری درصنعت نفت ایران فلج کننده است

فرزین سوادکوهی، نفت خبر:

بیش از یک‌چهارم دکل‌های حفاری کشور خاک می‌خورند. از ۷۳ دکل ناوگان شرکت ملی حفاری، تنها ۴۵ تا ۵۰ دکل فعال‌اند و بقیه به دلیل نبود قطعات یدکی و فرسودگی کاملاً متوقف شده‌اند. نرخ نفوذ دکل‌های ایرانی به ۲۵ تا ۳۰ متر در روز سقوط کرده و این رخوت، میادین پیر اهواز، مارون و گچساران را به سرعت به سمت افول می برد. سال گذشته با افزایشی ۹۰ درصدی نسبت به ۶۰ هزار متر سال ۱۳۹۹مجموع عمق حفاری کشور حدود ۱۱۵ هزار متر بود اما این رقم همچنان بسیار کمتر از نیاز واقعی است و این در حالیست که ضریب برداشت نفت ایران هنوز زیر ۲۳ درصد مانده و هر سال بیش از ۳۵۰ هزار بشکه ظرفیت تولید برای همیشه از دست می‌رود.

تحریم‌های آمریکا، که از ۲۰۱۸ شدت گرفت و در ۲۰۲۵ با تحریم‌های جدید علیه ۱۷ نهاد و فرد مرتبط با صنعت حفاری به اوج رسید، ضربه نهایی هم وارد شد. خروج شرکت های بزرگی مانند شلومبرژه، هالیبرتون و شرکت‌های خدمات چینی، تأمین قطعات کلیدی مانند تاپ‌درایو، پمپ‌های تریپلکس و مته‌های PDC را تقریباً متوقف کرده است. زمان غیرمولد (NPT) در عملیات حفاری ایران به ۴۵ تا ۵۵ درصد رسیده که بیش از دو برابر میانگین ۲۰ درصدی جهانی است و نرخ نفوذ به ۲۵ تا ۳۰ متر در روز افت کرده ، آنوقت در مقابل، امارات و عراق به ترتیب ۸۵ و ۶۵ متر در روز نفوذ دارند. در لایه نفتی پارس جنوبی، قطر با ۱۲۰ دکل فعال، سالانه ۷۰۰ هزار بشکه بیشتر از ایران برداشت می‌کند، در حالی که ایران با ۳ دکل نیمه‌فعال در این میدان، عملاً کار را واگذار کرده است.

عدم سرمایه‌گذاری مزمن، گره کار را فروبسته تر کرده است. برای حفظ تولید فعلی ۳.۶ میلیون بشکه و جبران افت طبیعی میادین (۸ تا ۱۰ درصد سالانه)، صنعت حفاری به حداقل ۱.۲ تا ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه سالانه نیاز دارد، اما در دهه گذشته میانگین سرمایه‌گذاری سالانه زیر ۳۰۰ میلیون دلار بوده است. نتیجه این کم‌کاری، از دست رفتن دائمی ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه ظرفیت تولید در سال است. در گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در اکتبر ۲۰۲۵ پیش‌بینی شد که بدون تزریق فوری سرمایه، تولید نفت ایران تا پایان ۲۰۲۶ به زیر ۳.۲ میلیون بشکه در روز هم چه بسا افت خواهد کرد.

نبود فناوری‌های روز، مثل همیشه صنعت حفاری نفت کشور را با چالش های فراوانی روبرو کرده. ایران هنوز در حفاری عمودی و روش‌های قدیمی گیر کرده و از سیستم‌های RSS، حفاری افقی طولانی و هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مسیر چاه محروم است. عراق با جذب ۳۰ دکل جدید چینی و استفاده از فناوری‌های روز، تولید خود را از ۴.۲ به ۴.۹ میلیون بشکه در روز رسانده، اما ایران با همان دکل‌های ۴۰ ساله، دارد درجا می‌زند و این در شرایطیست که هر متر حفاری کمتر، حداقل ۱۲ تا ۱۵ هزار دلار عدم‌النفع مستقیم به همراه دارد.

مدیریت ضعیف و ساختار معیوب، و صد البته تفکر ضد توسعه ای به اصطلاح معتقد به حفظ و صیانت از مخازن هم تیر خلاص را زده است. بدهی ۳۵ هزار میلیارد تومانی شرکت ملی حفاری به پیمانکاران، تأخیر ۶ تا ۹ ماهه در پرداخت‌ها، و اولویت‌بندی غلط پروژه‌ها باعث شده حتی دکل‌های سالم هم گاهی ماه‌ها منتظر تخصیص بودجه بمانند. در سال ۱۴۰۳، از ۱۱ دکل ترخیص‌شده از مناطق نفت‌خیز جنوب، فقط ۳ دکل به موقع مستقر شد و ۸ دکل دیگر همچنان در پارکینگ خاک می‌خورند. این ناکارآمدی ساختاری، همراه با مقاومت در برابر واگذاری فعالیت‌ها به بخش خصوصی واقعی، صنعت حفاری را به یکی از کم‌بازده‌ترین بخش‌های نفتی کشور تبدیل کرده است.

متاسفانه باید معترف بود بحران حفاری نفت در کشور ما دیگر نه فقط یک مشکل فنی بلکه یک فاجعه ملی است که هر روز میلیاردها دلار از ثروت زیرزمینی ایران را در اعماق همین زمین مدفون می‌کند. تا زمانی که تحریم‌ها رفع نشود، خرید دکل های جدید که قولش را داده اند محقق نشود، سرمایه‌گذاری واقعی جذب نگردد، فناوری‌های روز وارد نشود و مدیریت حرفه‌ای جایگزین ساختارهای فرسوده نشود، چاه‌های ایران همچنان گرفتار چالش های فلج کننده خواهند ماند و رقبا با سرعت بیشتری سهم ما را می‌بلعند.

انتهای پیام